DSCN1882 (2)

230 Zachowania zbiorowe

lewski 1975, s. 339]. Zachowania zmierzają do osiągnięcia „nagród” lub uniknięcia „kar". Pojęcia nagrody i kary, pomimo ich zasadniczego znaczenia w teorii zachowań, trudno w sposób jednoznaczny zdefiniować. Wynika to stąd, że w niektórych przypadkach nagrodą jest uniknięcie kary, lub odwrotnie - karą jest brak nagrody. Ponadto, to co dla jednej osoby jest nagrodą, dla innej może być karą - i odwrotnie. Najczęściej przyjmuje się, że nagrodą jest to, co redukuje jakąś motywację. Tytułem przykładu przedstawić można niektóre twierdzenia teorii zachowania. 1. Prawdopodobieństwo występowania danej reakcji wzrasta wraz ze wzrostem wartości, częstości i regularności nagród otrzymywanych w następstwie tego typu reakcji. Mówiąc w uproszczeniu -jeśli jakieś zachowanie zakończyło się powodzeniem, wzrasta prawdopodobieństwo, że zostanie ono powtórzone. 2. Jeśli jakaś nagroda jest często powtarzana w krótkim okresie, to słabnie siła odpowiedniej motywacji i wartość nagrody (zmniejsza się prawdopodobieństwo reakcji). 3. Nagrody opóźnione są mniej skuteczne, zmniejsza się prawdopodobieństwo wystąpienia nagradzanych reakcji. 4. Gdy powtarzanie jakiejś wyuczonej reakcji nie przynosi żadnych nagród, stopniowo maleje prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji (tzw. proces wygaszania). 5. Wyuczone reakcje są przenoszone na inne sytuacje [A. Malewski 1975, s. 382-387}.

Wyjaśnianie zachowań społecznych odwołujące się do ukazywania wpływu środowiska uważane jest niejednokrotnie za zasadniczą cechę wyjaśniania socjologicznego. Z poglądem takim nie sposób się jednak zgodzić. Wypracowano nie tylko różne odmienne sposoby wyjaśniania rzeczywistości społecznej, w tym i zachowań, lecz zauważono również odwrotny kierunek zależności, tzn. wpływ zachowań na środowisko; uwzględnia się zatem możliwość zmiany warunków wyjściowych. Tym niemniej zależność między środowiskiem a zachowaniami - jako najbardziej widoczna - stanowiła przesłankę wielu różnorodnych kierunków w socjologii (np. determinizm geograficzny, kulturowy, technologiczny. Szkoła Chicagowska). Stanowisko uznające zasadniczą rolę czynników środowiskowych w kształtowaniu zachowań społecznych określa się często jako enwironmentalizm (ang. emiron-menl - środowisko).

Pojęcie „zachowanie” używane jest często w naukach społecznych także w szerszym znaczeniu - zbliżonym do potocznego rozumienia tego terminu - jako wszelki sposób postępowania jednostki, bez wnikania w jego uwarunkowania. (A.S.)

Zol), determinizm w socjologii, działanie społeczne. koncepcje człowieka w socjologii

Literatura:

Kozielccki J., 1980. Koncepcje psychologiczne człowieka. PIW, Warszawa.

Malewski A. 1975, O zastosowaniach teorii zachowania (w:] tegoż, O nowy kształt nauk społecznych. Pisma zebrane. PWN. Warszawa Mend G.H., 1975, Umysł, osobowość i spoić-czeństwo. PWN, Warszawa.

Rybicki P., 1979, Struktura społecznego świata. PWN. Warszawa.

Skinner B.F., 1978, Poza wolnością i godnością PIW, Warszawa.

Zachowanie człowieka w organizacji. 1983. pod red. W.E. Scotta jr., UL. Cummingsa. PWN. Warszawa

Zachowani* zbiorowe, zob. ruchy społeczne.

Zamrażanie ponowne, zob. model zmiany postaw.

Zapożyczenia, zob. kalka.

Zasada ekonomii wysiłku, kryterium wyboru alternatywnych sposobów działania zmierząjących do osiągnięcia tego samego celu. Za korzystniejszy uważa się taki sposób, który wymaga mniejszego nakładu pracy (energii i wysiłku). Odwołując się do tej zasady, wyjaśnia się niekiedy procesy innowacji oraz prawidłowości rozwoju społecznego. Za odmianę tej zasady moim traktować również zasadę ekonomii myślenia (głosili ją m.in. przedstawiciele empino-