DSCN2135 (2)

menie tej drugiej funkcji ułatwia wykształcanie się

ia wykształcanie się niekiedy na łupinach na.si_cilllv.

. A -I________ll.is.-7wl, A,.,

specjalnych włosków lotnych (np. u bawełny), skrzydełek, haczyków itp.

Tkanki spichrzowe nasienia. Nasiona zawieraj;) zwykle duże ilości subsian^jj pokarmowych. które w okresie kiełkowania umożliwiaj;) zarodkowi wzrost i rozwój w siewkę, do czasu osiągnięciu zdolności samodzielnego wytwarzania asymilatów Bielmo, będące tkanką odżywczą w okresie tworzącego się zarodka, pełni często tę samą rolę w dojrzałym nasieniu, przy czym zarodek jest wówczas zwykle niewielki Nasiona takie (występujące np. u rąeznika. Ricinus comnntnis) nazywamy bielmowy, j mi. Niekiedy zamiast bielma lub obok bielma funkcję tkanki odżywczej spełnia zachowany ośrodek (np. u buraka) noszący nazwę o b i e I m a (peryspermy). I W niektórych nasionach bielmo zostaje prawie całkowicie zużyte w trakcie rozwoju zarodka, który wtedy wykształca duże. grube liścicnie, służące jako organy spichrzowe i zbudowane głównie z miękiszu spichrzowego (np. u grochu i fasoli). Delikatna warstewka otaczająca zarodek stanowi wtedy całą pozostałość po bielmie. Takie} nasiona nazywają się bezbielmowymi (rys. 5.61).

zarodek ■z dużymi liściemami

A

B    c

Rys. 5.61. Tkanki spichrzowe nasion. A - nasienie bielmowe. B - obielmowe, C — bczbielmowe

W tkance spichrzowej nasienia zmagazynowane są materiały pokarmowe w postaci skrobi, tłuszczów i białka. W zależności od tego, jaki materiał zapasowy przeważa w tkance, rozróżniamy nasiona skrobiowe, oleiste i białkowe.

Stan spoczynku i kiełkowanie nasion. W dojrzałym nasieniu ustaje wszelki wzrost i rozwój, a przemiana materii jest bardzo silnie zahamowana. Przechodzi ono w stan spoczynku, który może trwać różnie długo. Może to być spoczynek względny, spowodowany tylko okresowym brakiem odpowiednich warunków do kiełkowania. Ale niektóre nasiona po osiągnięciu dojrzałości morfologicznej nie są fizjologicznie gotowe do kiełkowania. Nazywamy to spoczynkiem bezwzględnym lub głębokim. Jego przyczyny mogą być różne: nieprzepuszczalność łupiny nasiennej dla wody i tlenu, niedojrzałość zarodka, obecność w nasieniu substancji hamujących kiełkowanie (inhibitorów). Przerwanie stanu spoczynku głębokiego albo wymaga pewnego czasu, albo działania pewnych czynników, np. chłodu. Stan głębokiego spoczynku

hicga przedwczesnemu kiełkowaniu nasion, np. jesieni**, gdy me ma s/ans na Uczenie cyklu rozwojowego rośliny przed nastaniem zimy. Po przejściu głębokiemu nasiona są dojrzałe morfologicznie i fizjologicznie i kiełkują, gdy tylko ^sinicjił odpowiednie warunki, z których najważniejszymi są właściwa temperatura wilgotność. W czasie kiełkowania następuje wznowienie wysokiej aktywności fizjologicznej objawiające się wzrostem zarodka. Z łupiny nasiennej jako pierwszy wy su-wa się korzeń. W czasie kiełkowania młoda siewka jest całkowicie uzależniona od tkanki odżywczej bielma, obiclma lub liścicni. Gdy rosnąc uzyska dostęp do światła i rozwiną się pierwsze liście, a korzeń umocuje się w glebie, młoda roślina staje się saniożywna. Materiały zapasowe bielma, obiclma lub liścicni zostają zuzyte w czasie kiełkowania i rozwoju siewki, a liścicnie z czasem więdną i odpadają.

Owoce

Owoce są charakterystycznymi dla okrytozalążkowych organami, w których normalnie zawarte są nasiona (owoce nie zawierające nasion rozwijają się jedynie wyjątkowo). Typowy owoc powstaje z zalążni słupka i składa się z rozrośniętej ściany zalążni oraz nasion. Ściana zalążni tworzy wówczas owocnię, czyli pery-karp. Owocnia otacza nasiona do czasu osiągnięcia przez nie dojrzałości, często też bierze udział w rozsiewaniu nasion. Owocnia składa się zwykle z trzech warstw: zewnętrznego egzokarpu, środkowego mezokarpu i wewnętrznego endokarpu. Eg-zokarp i endokarp są zwykle cienkie i zbudowane z jednej warstwy komórek. Eg-zokarp tworzy najczęściej skórkę owocu. Endokarp jest czasem kilkuwarstwowy, a w niektórych owocach silnie drewnieje i tworzy pestkę zawierającą nasienie. VIczoka rp najczęściej także jest niezbyt gruby, ale w pewnych owocach rozwija się jak mięsista tkanka znaczniejszej grubości.

Owoce mają bardzo różnorodną budowę i dzieli się je na różne typy przedstawione na rysunku 5.62.

W zależności od tego, czy owoc powstaje z jednej, czy z wielu zalążni. z jednego kwiatu czy też z całego kwiatostanu wyróżnia się owoce pojedyncze, owoce zbiorowe i owocostany.

Owoce pojedyn c z e powstają z jednej tylko zalążni. Jeżeli w kwiecie występuje kilka słupków, z każdego z nich może rozwinąć się pojedynczy owoc. Owoce te dzielimy na suche i mięsiste, w zależności od tego czy owocnia w czasie dojrzewania wysycha, czy pozostaje soczysta i świeża.

Wśród owoców suchych wyróżnia się pękające i niepękające. zależnie od tego czy dojrzała owocnia sama otwiera się i wysypuje nasiona, czy też pozostaje zamknięta.

strąk - powstający również z zalążni jednoowocolistkowej. ale otwieraiąc\ sie zarówno wzdłuz szwu brzusznego, jak i wzdłuż żyłki środkowej owocolistka.

Do owoców suchych pękających należą: mieszek powstający z zalążni jednoowocolistkowej otwierającej się wzdłuż tzw. szwu brzusznego, który jest miejscem zrośnięcia się brzegów owocolistka (kaczenicc);

305