DSCN6286 (Kopiowanie)

268    _ Biologia ■ repetytorium dla kandydat/)*- no akademie medycą,,

większe szanse zapłodnienia komórki jajowej. Dlatego też w momencie zapłodnienia powstaje więcej chłopców (125 na 100 dziewczynek). Natomiast plemnik zawierający chromosom X jest bardziej żywotny i dłużej przeżywa w drogach rodnych; poza tym zygoty męskie wykazują większą śmiertelność, tak iż przy urodzeniu na 100 dziewcząt rodzi się, już tylko” 104 chłopców, natomiast w okresie dojrzewania stosunek liczbowy obu płci przedstawia się już w większości populacji jak 1:1.

Sądzi się, że fakt zróżnicowania plemników na posiadające chromosom X bądź Y może mieć implikacje praktyczne - np. że można, wykorzystując to zjawisko, determinować zapłodnienie, a zatem „planować" przyjście na świat chłopca lub dziewczynki.

Zróżnicowanie chromosomów na X i Y stwierdzono u większości organizmów rozdzielno-płciowych. Mówimy więc o chromosomowej determinacji płci; ponieważ jednak na wykształcenie cech płciowych wpływać mogą jeszcze inne czynniki, np. zakodowane w autosomach, zatem pleć rozpoznaną przez ustalenie obecności chromosomów płciowych nazywamypłcia chromosomowa

U różnych gatunków płeć chromosomowa może być determinowana w różnoraki sposób. U człowieka o pici chromosomowej decyduje chromosom Y: gdy jest obecny, osobnik ma pleć chromosomową męską. Gdy nie ma Y - osobnik ma płeć chromosomową żeńską (niezależnie od innych chromosomów).

Podobnie jest u wszystkich ssaków, a także u muchówek (np. u muszki owocowej Dmophih melanogasier): samce mająheterosomy XY, samice XX. Okazało się jednak, że uDro.TO/>A/7<j osobniki posiadające dwa chromosomy X są zawsze samicami, natomiast osobniki o jednym chromosomie X to samce (nawet gdy nie ma Y). A zatem w tym przypadku geny „żeńskości" mieszczą się w chromosomach X, zaś geny męskości - w autosomach; chromosom Y jest „nieaktywny”, tzn. nie determinuje płci, warunkuje natomiast płodność samców (prawidłowe dojrzewanie nasienia). Jeżeli wystąpią dwa chromosomy X, to zawarte w nich geny „żeńskości” przeważą nad genami „męskości" w autosomach i powstaje samica. Gdy jest jeden chromosom X, a autosomy są w komplecie (tzn. garnitur diploidalny), geny „męskości” zawarte w autosomach przeważają i rozwija się osobnik płci męskiej.

Taki sposób determinacji płci u muszki owocowej opisał C.B. Bridges. a jednym ze zjawisk potwierdzających jego spostrzeżenie jest pojawienie się czasem osobników, które są w połowie samcami, w połowie zaś samicami (tyć, 6-31,6-32). Organizmy takie określamy jakogynandromorfy Mogą one wytwarzać dwa rodzaje gamet, a jednocześnie jedna połowa może się różnić od drugiej cechami sprzężonymi z płcią; (na przykład u muszki owocowej czerwona i biała barwa oczu jest sprzężona z chromosomem X, co omówimy trochę dalej). Gynandromorfy powstają z żeńskich zygot pierwszy podział zygoty doprowadza do powstania dwóch komórek potomnych, z których jedna „gubi" następnie (bądź podczas podziału) jeden chromosom X, druga natomiast posiada oba chromosomy X (ryc. 6-31). Dalsze podziały komórki z jednym chromosomem X doprowadzą do powstania męskiej połowy, zaś dalsze podziały drugiej („kompletnej") komórki dadzą w wyniku połowę żeńską.

Gynandromorfy spotkać też można i u innych zwierząt, np. piszący te słowa napotkał w naturalnym środowisku gynandromorflczny okaz perłowca malinowca (ryc. 6-32).

Należy jednak podkreślić, że u motyli, ptaków i gadów determinacja płci ma odwrotny charakter niż u ludzi: samce posiadają dwa chromosomy X, samice mają układ XY.

U większości owadów prustoskrzydłych (Oriho/itera) samice mają dwa chromosomy Y samce zaś tylko jeden chromosom X (chromosom Y u tych gatunków nie występuje).

Inaczej sytuacja przedstawia się u pszczół: samce są haplotdalnc (powstają w dtoJA portenogenezy), zaś samice (robotnice i królowa) sądtploidalne.