DSC42

w § 109 - przede wszystkim nadawać nazwy, takie jak: ofiara, modlitwa, zbawiciel, mit itdT W ten sposób kształtuje zjawiska. Po drugie, powinna włączyć te zjawiska we własne życie, metodycznie je przeżyć. Po trzecie, powinna stanąć z boku i zachowując postawę epoche postarać się dostrzec to, co się ukazuje. Po czwarte, próbuje wyjaśnić to, co dostrzegła; i po piąte (ujmując razem wszystkie poprzednie akty), zrozumieć tó~ ccTśię ukazuje. Wreszcie, powinna stawić czoło chaotycznej „rzeczywistości”, jeszcze nie zinterpretowanym znakom, i w końcu - złożyć świadectwo o tym, co zrozumiała. Wszelkiego rodzaju inne problemy, które same w sobie mogą być nadzwyczaj interesujące, trzeba tu wykluczyć. Fenomenologia nie wie nic

0    żadnym historycznym „rozwoju” religii (J. Wach, Religionswissenschaft, s. 82), a o ^genezie” religii wie jeszcze mniej³⁶. Jej zadaniem jest ciągle uwalniać się i pozostawać wolną od wszelkiej postawy niefenomenologicznej, ciągle na nowo zdobywać wielkie dobro tkwiące w tej postawie³⁷.

I niechże następujący znakomity opis psychologa-obserwatora, jaki dał Kierkegaard, będzie nam nie regułą, ani nawet ideałem, lecz jedynie nieustannym wyrzutem: „Psycholog-obserwator musi być zręczniejszy od linoskoczka, aby wczuć się w ludzi i móc naśladować ich postawy; jego ma-łomówność w intymnych chwilach musi mieć w sobie coś uwodzicielskiego

1    lubieżnego, by człowiek skryty mógł dzięki tej sztucznie wywołanej ciszy i pozornemu niezwracaniu nań uwagi opuścić swoją skorupę i niby w rozmowie z samym sobą zrzucić dręczące go brzemię - musi też mieć w duszy poetycką naturalność, ażeby z tego, co jednostka przedstawia zawsze i tylko w formie fragmentarycznej i bezładnej, móc natychmiast ukształtować obraz pełni i ładu”³⁸.

§ 112. HISTORIA DYSCYPLINY

E. Hardy, Was ist Religionswissenschaft?, ARW 1, 1898; tenże, Zur Ge-schichte der Religionsforschung, ARW 4, 1901. G. W. F. Hegel, Fenomenologia ducha, I - 1963, II - 1965, przeł. A. Landman. E. Lehmann, Zur Geschichte der Religionsgeschichte, w: Chantepie, Lehrbuch, ⁴1925; tenże, Der Lebenslauf der Religionsgeschichte, (Actes du V* Congres International d'Histoire des Religions a Lund, 1929, s. 44 nn.). C. Meiners, Allgemeine kritische Geschichte der Religionen, 1806-1807. R. Pettazzoni, Svolgimento e carattere della storia delle religioni, 1924. H. Pinard de la Boullaye, Ućtude comparee des religions, 1922. W. Schmidt, Handbuch der verglei-chenden Religionsgeschichte, 1930. B. Constant, De la religion, consideree dans sa source, ses formes et son dćveloppement, 1824-1831. G. van der

598