DSC99 (2)

walania się spod strumienia zdarzeń wytknie drogą religioznawstwu porównawczemu Eliadego. Szuka on od tej pory — praktycznie od początku swej kariery naukowej — pozaczasowych, niezmiennych i nie uwarunkowanych otoczeniem dążeń religijnych hominis religiosi, człowieka religijnego wszechczasów i wszechświata. Człowiek religijny, podniesiony do gatunku antropologicznego homo religiosiŁs jest w przekonaniu uczonego zawsze i wszędzie ten sam we wszystkich swych tak pozornie różnych desygnatach taksonomicznoreligijnych. Nomotctyka Eliadego jest znacznie bardziej zaawansowana niż idiografia, a ściślej typografia Menschinga w „odwarunkowaniu” religii. Istnieje właściwie tylko jedna wszechogarniająca religia, wieczna i niezmienna w swej istocie. Coś w rodzaju sanatoria d)iarma (wieczna nauka) w zasięgu światowym.

Idealizm takiego stawiania sprawy aż bije w oczy!

I tu musimy stwierdzić wpływ hinduizmu w postulowaniu owego wszechogarniającego panteizmu, który Eliade nazywa hie-rofanią kosmiczną. Uwarunkowanie monokonfesyjne religioznawstwa Eliadego można postawić w jednym rządzie z uwarunkowanie ir. monokonfesyjnym religioznawców chrześcijańskich, zwiane y katolickich. Tylko że punktem wyjścia jest tu hinduizm, tam ijanalny na gruncie europejskim chrystianizm. Stąd ory-iność : rewelacyjność wyników Mircea Eliadego — daleka oc! wyjścia z zaczarowanego kręgu wyznaniowości.

. ić ąc fenomenologię wiecznej postawy religijnej . nie zawahał się nazwać jej historią religii, chociaż to fallax. Czyni to bez skrupułów, ponieważ dla a właściwie historii, stanowi programowe . torii i to stanowi jej istotę. Wprawdzie mc z n Das lleilige und das Profane zdobywa się nv; ii •; i ó\‘. iOuprawnienia religioznawstwa fenomeno-;t r\ - o. • dnak w innym miejscu nie kryje się ji a *    > drugiego na korzyść pierwszego. „Historyk

lko przekształceniem się historycznym ¹ kże i przede wszystkim jej strukturą.

ne są bezczasowe: nie są związane z c/.;i < rn ^u. A gdzie indziej jeszcze pre-

cyzujc: „...sama specjalność naukowa skłania historyka religii do badania stałych, bezczasowych momentów doświadczenia religijnego i struktur niesprowadzalnych do historyczności, które

z niego wynikają" ^ir\

Oto rękawica rzucona historiografii religiil

Jakże nieśmiało brzmią przy takiej ąuasi-indyjskiej negacji czasu ienomenologiczno-typologiczne enuncjacje prof. Menschin-ga, że ,,«istota* religii polega na jednostkowości (Einmalige) jej każdorazowego historycznego zjawiska... Należy tedy wczuć się w specyficznego ducha religii, w specjalne rozłożenie elementów, w specjalne przesunięcie akcentów, przy pozornie daleko idącej analogii” ^l6.

Religie świata, wszystkie bez wyjątku, rozpływają się w ująciu Eliadego w jedną wszechogarniającą religię przyrody, czasu, przestrzeni i życia ludzkiego. Wszystko, co człowieka otacza, przejawia się jako świętość — aktualnie lub potencjalnie. Takie podejście prowadzi do wyostrzenia wzroku na analogie i trzeba przyznać, że w wychwytywanie podobieństw mitologematycz-nych, rytualnych, ctyczno-religijnych Eliade wprzągł całą swoją erudycję folklorysty, orientalisty, indoeuropeisty, historyka filozofii indyjskiej i etnologa. Tym niemniej skłonności syntetyczne i komparatystyczne zacierające różnice między religiami, tradycjami i sprzecznymi tendencjami, nie przemawiają do mocno osadzonego w czasie człowieka Zachodu.

Wielką popularność w świecie naukowym zyskał sobie Eliade badaniami nad dualizmem postawy człowieka religijnego i nie-religijnego, nad interpretacją mitu, analizą dialektyki hierofanii, mentalnością człowieka cywilizacji niepiśmiennych i symbolizacją wątków folklorystycznych.

Omówmy te koncepcje Eliadego chociaż w kilku słowach.

Człowiek religijny stanowi typ umysłowy diametralnie przeciwny człowiekowi niereligijnemu. Istota różnicy polega tu nie tylko na śledzeniu objawiania się świętości (hierofanii) u tego pierwszego, a krytycznym stosunkiem do jakiejkolwiek hierofanii u drugiego, ale — i to stanowi wkład Eliadego — na odmiennym spojrzeniu na czas i przestrzeń. Człowigk areligij&y poimuje czas i przestrzeń całkowicie jednorodni^ ty,n,

331