DSC42

Prawdziwą kulturę, czyli pajdeję, człowiek może osiągnąć tylko poprzez] wychowanie w zbiorowości. Dlatego Platon nie tolerował indywidualności, popierając ideę jednolitego wychowania chłopców.

Koncepcję wychowawczą Platona rozpoczynają działania prenatalne. Matki muszą mieć świadomość urodzenia właściwego dziecka w odpowiednim cza* sie: to jest między 20. a 40. rokiem życia. Ojcem natomiast można było zoJ stać między trzydziestką a pięćdziesiątką. Dziecko, które po urodzeniu było własnością państwa, oddawano do domu dziecka. Matki miały obowiązek co* dziennego karmienia niemowlaka własną piersią, jednak za każdym przyjJ ściem karmiły inne dziecko, aby nie przyzwyczajać się do swojego. Systematyczne oddziaływanie wychowawcze rozpoczynało się w przedszkolach przy, świątyniach, do których przyprowadzano trzyletnie dziecko. Platon, którego uważa się za twórcę koncepcji wychowania przedszkolnego — w przeciwieństwie do Spartan - uważał, że w pierwszym etapie życia należy różnymi środkami wpływać na rozwój zdolności i wyobraźni przyszłego obywatela Aten. Stąd przewidywał na tym etapie edukacji gry, zabawy, mity, bajki, muzykę, taniec, śpiew i opowiadanie. Zarówno wszelkie środki dydaktyczne, jak i wychowawczynie opiekujące się dziećmi musiały być zaakceptowana i zatwierdzone przez państwo. Niedopuszczalna była wszelka dowolność, nic, o czym nie zadecydowałoby państwo.

Uzupełnieniem programu wychowania miała być gimnastyka, dzięki której dziecko osiągało harmonię między duchem a ciałem. Twierdzę stanowczo, & o przyszłą biegłość w jakimkolwiek zawodzie należy się starać już od dziecińsA twa, czy to bawiąc się, czy też pracując poważnie we właściwym kierunku. Przyszły rolnik albo budowniczy powinien wśród dziecinnej igraszki bawić w rolnika lub domki budować, a żywiciel powinien im dostarczyć każdemul drobnych do tego przyborów, podobnych rzeczywistym. [...] w ten sposób przez dziecinne zabawy należy zwracać uciechy i pożądania dzieci w stronę ich przyszłego zawodu. Za główne zaiste zadanie wychowania uważam dać\ dziecku prawdziwy rozpęd, który by duszę jego poprowadził do umiłowania] tego, w czem się ma stać mistrzem w wieku dojrzałym¹. Ćwiczenia fizyczne dotyczyły w równym stopniu chłopców, jak i dziewcząt.

Zdaniem Platona powinien istnieć przymus wychowawczy oznaczający konieczność uczęszczania do szkoły wszystkich uprawnionych do tego dzieci, a nauczyciele mieli być opłacani z funduszy publicznych. Nauka szkolna rozpoczynała się około 10. roku życia. Przez pierwsze trzy lata nauczano podstawowych umiejętności: czytania, pisania i liczenia. Następne trzy poświęcano na wykształcenie muzyczne i literackie, opierające się na żywym słowie, bowiem ustne porozumiewanie się było najwłaściwszą formą międzyludzkiego komunikowania się. Przedmiotem szczególnie ważnym dla Platona była matematyka, której na poziomie elementarnym nauczano głównie z powodów utylitarnych, potem zaś traktowano jako narzędzie zbliżające człowieka do świata idei, jako przedmiot rozwijający myślenie i pamięć. Omawiane wykształcenie uzupełniało nauczanie astronomii, ale Platon większość młodzieży pozostawiał na etapie nauczania elementarnego. Nie przewidywał edukacji na wyższym poziomie dla wszystkich. Uważał jednak, że dziewczęta dostatecznie wykwalifikowane mogą być dopuszczone do wszelkich rodzajów służby państwowej.

Efebia, czyli obowiązkowa służba wojskowa, rozpoczynała okres, w którym zajęcia intelektualne ustępowały miejsca ćwiczeniom fizycznym, służącym wojnie. Podczas służby kładziono nacisk na osiągnięcie tężyzny fizycznej i moralnej. Wartość człowieka była mierzona interesem zbiorowości. Platon uważał, że obywatel niezdolny do dzielności nie był wart istnienia. Podczas efebii następowała pierwsza selekcja: najzdolniejsi, po ukończeniu służby wojskowej, przeznaczeni na najwyższe stanowiska, studiowali dalej, przez kolejne dziesięć lat zgłębiając tajniki matematyki i muzyki, by w trzydziestym roku życia rozpocząć pięcioletnie studia poświęcone filozofii. Pozostali przechodzili do grupy strażników wojowników. Najlepsi, ukończywszy studia filozoficzne, odbywali w urzędach piętnastoletnią praktykę, by w pięćdziesiątym roku życia zostać mędrcem filozofem, reszta - obejmowała pośledniejsze stanowiska państwowe.

W koncepcji edukacyjnej Platona wyraźnie brakuje nauk przyrodniczych. W wychowaniu jest także ograniczone zastosowanie kar fizycznych do przypadków zniewagi starców i przekroczenia prawa. Platon po raz pierwszy uświadomił społeczeństwu związek, jaki występuje pomiędzy działalnością pedagogiczną a polityką. Wykazał, że pedagogika może służyć polityce, kształtować pożądane postawy społeczne, propaństwowe. W idealnym państwie nie ma rodziny ani własności indywidualnej. Wychowanie w idealnym państwie wyrabia jednolitość w obywatelach.

Poglądy Platona łączą w sobie spartańską ideę społeczeństwa obywatelskiego, gotowego poświęcić wszystko dla ukochanego państwa, z intelektualną postawą Aten, kładących nacisk nie tylko na sferę fizyczną człowieka, ale też na stronę moralną i intelektualną.

Pisma Platona zachowały się w całości i obejmują 35 dialogów oraz listy . W wyniku długotrwałych sporów wśród badaczy za autentyczne dzieła Platona przyjęto 27 dialogów i 11 listów. Najważniejsze z dialogów to: Obnma Sokratesa, Protagoras, Gorgiasz, Menon, Fedon i Uczta. Dzieło „Rzeczpospolita” w 10 księgach jest uzupełnione dialogiem pt. „Prawa”.

18

19

1

Platon: „Prawa”. 1.12. (W:) „Historia wychowania". Opruc. F. Bizoń. Wurszuwa 1920, s. 25.1