DSC42 (2)

72 Zanik bipolaryzmu i nowy porządek

raczej w kategoriach „długiego trwania” niż tego, co może nastąpić bezpośrednio po upadku komunizmu. Jego powrót był o tyle interesujący, że otwierał przed niektórymi krajami postkomunistycznymi, zwłaszcza z Europy Środkowej, drogę od półperyferii do centrum¹. Jak się okazało, pod wpływem globalizacji szansę taką otrzymało więcej krajów. Dość jednomyślnie wskazywano, że koniec bipolarnej konfrontacji demokratycznego kapitalizmu i państwowego komunizmu oznacza zmniejszenie znaczenia czynnika ideologicznego i strategicznego w życiu międzynarodowym. Ich miejsce miała zająć ekonomia i pieniądz. To właśnie w tym czasie Edward Luttwak wylansował pojęcie geoekonomiki, która miała zastąpić geopolitykę. Dążenie do hegemonii czy poszerzania wpływów pozostanie, podobnie jak konflikt interesów; prymat polityki zostanie utrzymany, ale miejsce środków militarnych zajmie gospodarka i handel („logika konfliktu wyrażana w gramatyce handlu”)². Znany francuski pisarz polityczny i finansista, Jacąues Attali, prorokował w 1990 r., że wyłaniający się porządek międzynarodowy będzie Porządkiem Pieniądza (poprzedzały go Porządki Sacrum i Siły). „W tym nowym porządku miarą ładu jest ilość kontrolowanego pieniądza...”³.

W perspektywie teorii stosunków międzynarodowych rzecz nie wyglądała zbyt rewolucyjnie. Jeśli pominąć zmiany wierzchniej warstwy porządku międzynarodowego, spektakularne i oczywiste, to analiza dynamiki ich zmienności, przechodzenia „starego” w „nowy”, nie jest łatwa z uwagi na „nakładanie się i kumulację procesów odnawiania i starzenia”. Jak pisał Józef Kukułka - „Ład nowy nie jest bowiem prostym odrzuceniem starego, lecz stanowi jego reasumpcję w nowych okolicznościach”. Powstanie nowego ładu nie oznacza, że nie przetrwały niektóre elementy ładu starego. Warto przytoczyć w tym miejscu szerszy fragment odnoszący się do wizji ładu światowego lat 90., jaką kreślił w tamtym czasie ten ceniony teoretyk stosunków międzynarodowych: „Geneza ładu światowego lat 90. wskazuje, iż konieczne i możliwe stało się nadanie mu nowych cech szczególnych. Przede wszystkim, nowy ład światowy staje się niewątpliwie bardziej pluralistyczny pod względem podmiotowym, poliarchiczny pod względem układu sił i złożony pod względem treści. Po drugie, zapowiada się on jako ład bardziej funkcjonalny i twórczy, gdyż jego podstawową tendencją będzie elastyczne i symetryczne równoważenie, harmonizowanie oraz integrowanie różnych systemów, wartości i interesów coraz większej liczby państw. Po trzecie,

Wskazuje na to trafnie J. Ciechański, „Środowisko międzynarodowe Polski a teorie stosunków międzynarodowych”, w: Krajobraz po..., op. cit., s. 223-229.

E. Luttwak, „From geopolitics to geo-economics. Logic of conflict, grammar of commerce”, The National lnterest, lato 1990.

Attali dodawał: „Kozłem ofiarnym jest ten, kto go nie posiada i kto, kwestionując jego repartycję, zagraża porządkowi”. W: Słowo. Przegląd Kulturalny nr 1-2/1990 i nr 1/1991. J. Attali, doradca prezydenta F. Mitterranda, był pierwszym dyrektorem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.