DSC 23

ici LUDWIK FRYDE

roipbwa się w nastrojowym tle, a przecież możemy i lu mówić o pria-Żydu grupy podróżnych, oczarowanych i — przybitych piękną Szwaj* oaiią i pięknym śpiewem szwajcarskich dzieci. W tym punkde cdałdHą się wewnętrzna problematyka noweli psychologicznej, czym się obecni* zajmiemy.

Piohlem konstrukcji nowelistycznej nie sprowadza się do kwestii mniejszej lub większej technicznej doskonałości. Określony typ kompo* ircyjny powstaje zawsze na gruncie określonego stosunku do życia, mniej lub więcej uświadomionego spojrzenia na świat.

Co prawda można wątpić, czy gatunkowi noweli odpowiada tak sdHaA sprecyzowany pogląd na świat, jak to sądzi i stwierdza Bernhard Bruch I w swej rozprawie Norelle und Tragodie. Bruch uważa, że dwa te gatunki literackie odpowiadają dwu przeciwnym postawom ducha. Ale tery I tego krytyka nie wytrzymują konfrontacji z faktami literackimi. MichtAcj ko np, świadczy niezbicie, że — wbrew poglądowi Brucha — utwór do- s. welistyczny wcale niekoniecznie musi wyrażać bezwolną bierność, mię#j^™ pasywność Bruch pad) ofiarą swego doktrynerstwa.

Rozumując ściśle na podstawie danych nam faktów możemy stwf^ dzić tylko tyle: nowelista ujmuje życie w ten sposób, że jako wtm ukazują mu się pewne oderwane momenty, które następnie wchodzą jdo konstrukcji nowelistycznej jako jej ośrodek i dominanta. W szczególni nowelista uprawiający typ psychologiczny wydobywa jako wartości odfl wane na tle codziennego porządku przeżycia, których treść da się naj ogólniej przedstawić w postaci schematycznego przeciwieństwa czło' ka, tj. jednostki lub grupy społecznej (biorąc ogólnie: charakteru) i t oo nazwaliśmy motywem nowelistycznym (biorąc ogólnie: losu). W za| naści od tego. który z dwóch elementów przeciwstawienia przeważa żerny ustalić, czy na pierwszy plan noweli wysuwa się sprawa charak-teru (z naszych przykładów Michalko, Latarnik) lub sprawa losu (b Ostoi).

Prawdziwy nowelista odczuwa, że momenty wybrane przez niegfl z miazgi bezkształtnego materiału doświadczeń życiowych i zorgani: ne artystycznie mają szczególną wartość jako momenty reprezentat i .istotne" odsłaniające prawdziwy sens rzeczywistości, trudno uch ze względu na mnogość i zmienność zjawisk życiowych. Przez pr Latarnika nacjonalizm Sienkiewicza ukazuje się nam jako fakt, niezbż fakt. utwierdzony w psychice ludzkiej — podobnie u Prusa w Mic czy Na wakacjach ukazuje się jego humanitaryzm. Forma nowelisty odpowiada więc nie tyle określonemu, nie tragicznemu, jak chce Br poglądowi na świat, ile raczej określonemu sposobowi ■