DSC 83

montów kultury intelektualnej istotne znaczenie zdaje się mieć wyróżniony już przez nas nurt monastycyzmu związanego z biskupami. Warto tu przypomnieć poważną rolę biskupów w okresie przejściowym między starożytnością a średniowieczem, w wiekach V—VII. kiedy są oni niejednokrotnie w oczach ogółu ludności jej rzeczywistymi obrońcami i reprezentantami nie tylko religijnymi. W upadających miastach katedry biskupie i związane z nimi kościoły i instytucie kościelne stają się w coraz większym stopniu ośrodkami, wokół których koncentruje się życie miejskie, ośrodkami „miastotwórczymi” w pełnym tego słowa znaczeniu, gdyż obok wewnętrznych funkcji integrujących miejską społeczność ściągają one w mury miasta ludność okoliczną czy też wykonują władzę nad tą okolicą jako centrum bądź diecezji, bądź centrum rosnącego na znaczeniu władztwa dominialnego wielkiej własności. Dokumenty łacińskie utożsamiać zaczyna ja civitas nie z miastem w ogólności, ale z miastem biskupim. Biskup w oczach wielu to właściwy defensor civitati$ — obrońca miasta, pertraktujący w jego imieniu z najeźdźcami i chroniący prawa jego obywateli.

Jest w pełni zrozumiałe, że tak dalece zaangażowani w sprawy nawet doczesne swych diecezian biskupi wciągali związanych ze sobą mnichów w tak czy inaczej rozumiana służbę społeczna. Sam fakt zakładania licznych klasztorów w miastach, rozumianych tu przede wszystkim w sensie owych ośrodków kościelnych, czy też przenoszenia ich tam miał bardzo istotne znaczenie dla wiązania mnichów z ludźmi świeckimi i ich potrzebami, i to niezależnie od początkowych przyczyn takiej lokalizacji, spowodowanej często po prostu chęcią zabezpieczenia się przed napadami. Poza wspomnianymi już klasztorami biskupimi w rodzaju tych. w których żyli Marcin z Tours czy Augustyn, warto tu przypomnieć, że oba klasztory stworzone przez Kasjana ulokowane zostały w mieście, w Marsylii. Ch Higounet badał ostatnio, jaka część klasztorów wezesnośredniowiecznvch leżała w miastach, a jaka na wsi. Z najw^;ekszą ostrożnością przyjmować trzeba wyniki. oparte przecież na bardzo niepełnych danych, niemniej jednak zdają się one odzwierciedlać istotny przebieg zjawiska. Na 1280 fundacji klasztornych na Zachodzie sprzed 817—8)9 r., które udało się autorowi zlokalizować na mapie, fundacji wiejskich jest dwa razy więcej aniżeli miejskich czy podmiejskich. Proporcja ta wygląda jednak różnie w różnych krajach. W Italii na 152 fundacje miejskie wypada 146 wiejskich. W ogólności na obszarach śródziemnomorskich starszego chrześcijaństwa i silniejszej urbanizacji zjawisko monastycyzmu miejskiego zarysowuje się o wiele bardziej zdecydowanie aniżeli na Północy, gdzie w nawróconych w VII—VIII weku Anglii i Niemczech na pięć nowo założonych klasztorów zaledwie jeden leży w mieście.

Istotnym momentem wiążącym biskupów’ z monasty-cyzmem był coraz częstszy od V wieku zwyczaj wybierania ich właśnie spośród mnichów. Istnieje wiele wy-mownych świadectw głoszących, że biskupi są lub powinni być mnichami ze względu na walory duchowe i intelektualne reprezentowane przez ludzi uformowanych w klasztorach. Z klasztoru Augustyna w Hipponie wyszedł w V wieku niejeden biskup afrykański. W Galii południowej poczynając od V stulecia ustalić możemy całą listę biskupów, którzy przeszli szkołę życia mniszego w Lerins. W Hiszpanii wizygockiej w VI—VII wieku spotykamy w pobliżu największych miast duże ośrodki klasztorne o wyższym poziomie życia intelektualnego aniżeli we współczesnej Galii. Z tych to klasztorów wywodzą się biskupi, wśród nich tak wybitne indywidualności jak św. Izydor (ok. 560—636), biskup Sewilli i zarazem jeden z największych uczonych całego okresu. Duży wnływ na monastycyzm hiszpański wywarły wzory afrykańskie, z silną tam tradycją augustyńską.

Biskupi-mnisi usiłują niejednokrotnie, jak Augustyn czy Marcin, zachować w życiu osobistym i życiu swego kleru niektóre przynajmniej praktyki monastyczne. Zakładają klasztory męski i żeński w’ swym mieście lub otaczają specjalną opieką domy już istniejące. Czasem dochodzi nawet do zatarcia różnic między kościołami, przy których skupiony jest kler. i tymi. które obsługują mnisi. W zasadzie grupy kleru zobowiązane do życia zgodnie z rozbudowanymi regułami-kanonami określać zaczyna się od V wieku nazwą kanoników.* W praktyce jednak terminologia i praktyka tak nie są jeszcze ustalone. że słowa canonicus i monachus używane są często zamiennie. Podobnie monasterium oznaczać może zarówno