DSCe40

NEUROPSYCHOLOGIA

patologicznymi. Niektórzy „leworęczni” rzeczywiście mają lewą rękę sprawniejszą niż prawą i wolą się nią posługiwać. Inni „leworęczni” w rzeczywistości nie tylko częściej używają prawej ręki, ale i sprawniej się nią posługują. Trzecia i znacznie liczniejsza kategoria osób jest dużo bliższa oburęczności. Fakt ten jest zgodny z wynikami badań (np. Hel-lige i in., 1994), które wskazują, że osoby nie-praworęczne wykazują mniejszą asymetrię¹ w wykonywaniu rozmaitych zadań wymagających przetwarzania informacji słuchowych i wzrokowych. Ponadto nawet u osób praworęcznych asymetria wykonania zmieniała się w zależności od zadania, była także różna u poszczególnych osób, co prowadzi do wniosku, że trzeba ostrożnie traktować proste klasyfikacje dotyczące asymetrii funkcji ręki u poszczególnych jednostek.

Technika Wady

Wprowadzona przez Wadę (1949) próba amy-talowa, polegająca na wstrzyknięciu amytalu sodu do tętnicy szyjnej wewnętrznej, umożliwiła określenie z większą pewnością, w której półkuli znajduje się reprezentacja funkcji mowy. Technikę tę najpierw zaczęto stosować na szerszą skalę w Instytucie Neurologicznym w Montrealu, gdzie przebadano setki osób, wykonując jednego dnia iniekcję lewostronną, a następnego - prawostronną. W większości przypadków było to badanie kwalifikujące do operacji neurochirurgicznej z powodu padaczki opornej na leczenie farmakologiczne. Wśród badanych przeważały osoby leworęczne lub oburęczne, a mniej liczna była grupa pacjentów praworęcznych, u któiych laterali-zacja funkcji językowych budziła wątpliwości (Branch i in., 1964; Milner i in., 1966; Milner, 1974). Technikę Wady szybko zaczęto stosować na całym świecie w ośrodkach zajmujących się leczeniem padaczki.

W pierwszym doniesieniu pojawiła się znaczna różnica między danymi dotyczącym pacjentów praworęcznych i pacjentów niepra-woręcznych (tabela 8.1).

Dane te wyraźnie prowadzą do kilku wniosków. Po pierwsze, nie stwierdzono obustronnej reprezentacji funkcji mowy u osób praworęcznych. Po drugie, istnieje różnica pod względem lateralizacji między dwiema grupami osób niepraworęcznych. W grupie leworęcznych jest duży odsetek osób z reprezentacją mowy w prawej półkuli oraz mały odsetek osób z obustronną reprezentacją mowy, natomiast w grupie oburęcznych procent osób z obustronną reprezentacją mowy jest zdecydowanie najwyższy, zaś odsetek osób z reprezentacją mowy w prawej półkuli - du-

Tabela 8.1. Związek między ręcznością a lateralizacją funkcji mowy

Ręczność	Liczba	Reprezentacja funkcji		mowy
	przypadków	lewostronna	obustronna	prawostronna
Leworęczni	51	22 (43%)	4(8%)	25 (49%)
Oburęczni	20	12 (60%)	6 (30%)	2(10%)
Praworęczni Źródło: Branch i	48 in., 1964.	43 (90%)	0(0)	5(10%)

Pomiędzy lewą i prawą ręką (przyp. red. nauk.).

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

żo niższy. W grupie wszystkich osób niepra-woręcznych łącznie stwierdzono lewostronną reprezentację mowy w 48% przypadków, w 38% prawostronną, zaś w 14% przypadków-reprezentację obustronną.

Dokładniejsza analiza ujawniła dalsze różnice wówczas, gdy grupę niepraworęcznych podzielono na osoby z klinicznymi dowodami wczesnego uszkodzenia lewej półkuli (w ciągu pierwszych pięciu lat życia) oraz osoby bez takich uszkodzeń.

Różnica między tymi dwiema grupami osób niepraworęcznych zdaje się świadczyć o tym, że przynajmniej w niektórych przypadkach leworęczność może być następstwem wczesnego uszkodzenia lewej półkuli. Milner (1974) zwróciła również uwagę na to, że „funkcje mowy mają godną podziwu tendencję do organizowania się w lewej półkuli”; około dwie trzecie zdrowych osób leworęcznych ma reprezentację funkcji mowy w lewej półkuli, a co więcej, główna reprezentacja funkcji językowych znajduje się po lewej stronie nawet u 30% osób leworęcznych z rozległym, wczesnym uszkodzeniem lewej półkuli (tabela 8.2).

W ostatnich latach uzyskano nowe dowody potwierdzające lokalne (regional) powiązanie funkcji językowych z określonymi układami mózgowymi. Wiele tych danych pochodzi z badań przeprowadzonych przy użyciu takich nieinwazyjnych technik, jak obrazowanie metodą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (functional magnetic reso-nance imaging, fMRI). Niektóre badania wykazały wysoką korelację z wynikami uzyskanymi przy użyciu czułych testów Wady u tej samej osoby badanej (Spreer i in., 2001; Sab-bah i in., 2003). Taka zbieżność może być częściowo związana z rodzajem stosowanych zadań (Lehericy i in., 2000). Trwają obecnie próby opracowania zestawów zadań testowych, które zwiększyłyby wartość prognoś-tyczną tej techniki (Rutter i in., 2002). Prace przeglądowe na ten temat opublikowali Smali i Buston (2002) oraz Matthews i in. (2003).

Wracając do ogólnego zagadnienia ręcz-ności, mimo transferu funkcji językowych do prawej półkuli u osób po wczesnym urazie mózgu, zdolności językowe takich pacjentów pozostają ograniczone (Helmstaedter i in., 1994).

Warrington i Pratt (1973), badając przejściową afazję po jednostronnej terapii elektrowstrząsowej, uzyskali mocne potwierdzenie, że główna reprezentacja funkcji językowych znajduje się w lewej półkuli u około 70% osób leworęcznych (Lansdell, 1962b). Hecaen i Sauguet (1971) badali u osób leworęcznych, jakie charakterystyczne cechy afazji są różni-

| Tabela 8.2. Ręczność a lateralizacja funkcji mowy, określona na podstawie próby amytalowej

Ręczność	Liczba przypadków
Praworęczni Leworęczni lub oburęczni	95
Bez wczesnego uszkodzenia lewej półkuli	74
Po wczesnym uszkodzeniu lewej półkuli	43

Źródło: Milner, B. 1974.

Reprezentacja funkcji mowy

lewostronna	obustronna	prawostronna
87 (92%)	1 (1%)	7(7%)
51 (69%)	10(13%)	13 (18%)
13 (30%)	7 (16%)	23 (54%)