DSCe47

NEUROPSYCHOLOGIA

od prawej półkuli, natomiast spostrzeganie wyrazów zarówno emocjonalnych, jak i nie-emocjonalnych jest lepsze w półkuli lewej.

Uszkodzenia jednostronne

Badania pacjentów z uszkodzeniami jednej półkuli mózgowej niekiedy nie potwierdzają często wyrażanych opinii o asymetrii ekspresji emocjonalnej. Mammucari i in. (1988) podają, że w odpowiedzi na różne rodzaje materiału filmowego pacjenci z uszkodzeniami albo lewej, albo prawej półkuli wykazują mniej spontanicznej ekspresji mimicznej niż osoby zdrowe, lecz nie ma żadnych różnic między tymi dwiema grupami chorych. Ci sami badacze (Caltagirone i in., 1989) nie stwierdzili żadnych różnic między chorymi a zdrowymi, ani też między grupami chorych z uszkodzeniami lewej lub prawej półkuli, pod względem zdolności mimicznego wyrażania emocji.

Ogólnie rzecz biorąc, badania nadal generalnie potwierdzają, że prawa półkula odgrywa bardzo istotną rolę w sferze emocji (Montreys, Borod, 1998; Adolphs i in., 2001), a przegląd materiału na ten temat opublikowali Borod i in. (2002). Wykazują jednak również, że z pewnymi aspektami złożonych funkcji lepiej radzi sobie lewa półkula (Kur-charska-Pietura i in., 2003).

Brak wytrwałości ruchowej

W roku 1956 Fisher opisał zespół „pokrewny apraksji”, którego podstawowym objawem była niemożność utrzymania równocześnie zamkniętych powiek i wysuniętego języka, chociaż choiy mógł prawidłowo wykonywać te czynności przez krótki czas. Zaburzenie to, wyraźnie związane z porażeniem lewostronnym, tzn. z uszkodzeniami półkuli podległej, niekiedy trwało krótko, ale w niektórych przypadkach utrzymywało się latanii. Bardzo się tym różni od anozognozji, z którą często współwy-stępuje, a która zwykle wycofuje się szybko. U takich chorych zawsze stwierdzano przy tym pewnego stopnia degradację umysłową. Fisher wiedział, że połączenie kilku objawów w „zespół” wymaga uzasadnienia i wysunął hipotezę, która mogłaby wyjaśnić kilka objawów, na przykład niemożność utrzymania przez ja* kiś czas nastawienia ruchowego, zakłócenie ciągłości kontroli nad aktem (notorycznym czy podatność na dystrakcję (rozpraszalność). W późniejszych latach powstało przypuszczenie, że brak wytrwałości ruchowej może być związany z obniżeniem poziomu czuwania oraz utrzymania koncentracji uwagi, jednak kwestia mechanizmu nadal pozostaje otwarta.

Chociaż brak wytrwałości ruchowej jest teoretycznie interesujący, ma jednak znikomą wartość jako obserwacja kliniczna, gdyż obserwuje się to zaburzenie tylko wówczas, gdy występują równocześnie inne objawy jednoznacznie wskazujące, po której stronie znajduje się uszkodzenie. Podczas gdy w niektórych badaniach (np. Hier i in., 1983a) odnotowano silną korelację między uszkodzeniami prawostronnymi a znacznego stopnia brakiem wytrwałości, inni badacze (np. Joynt i in., 1964; Levin, 1973) nie stwierdzili takiej wyraźnej różnicy pół kulowej. Zaburzenie to omawiają w pracy przeglądowej Joynt i Goldstein (1975).

Wydaje się, że pokrewny problem, czyli niemożność wykonania w tym samym czasie dwóch różnych czynności ruchowych (symul-tanapraksja) ma związek z obszarem zaopatrywanym przez prawą tętnicę środkową mózgu (Sakai i in., 2000).

Obustronne następstwa uszkodzeń jednostronnych

Oprócz skutków wywołanych trwałym uszkodzeniem układów funkcjonalnych, lezje mózgowe często powodują zaburzenia związane ze zmianami w okolicach sąsiednich lub od-

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

I

ległych. Zaburzenia te z upływem czasu mogą się wycofywać, zwłaszcza w okolicach przyległych do uszkodzonej tkanki, ponieważ ustępuje obrzęk i inne odwracalne zmiany patologiczne. Termin „diaschiza” wprowadził von Monakow (1911) dla określenia zaburzeń funkcjonalnych w okolicach anatomicznie odległych od miejsca uszkodzenia. Smith (1974) podkreśla, że uwzględnienie diaschizy może się przyczynić do wyjaśnienia niektórych pozornie sprzecznych wyników opisanych w literaturze i wskazuje na liczne opisy przypadków, w których stwierdza się jednostronne uszkodzenie pochodzenia naczyniowego, lecz obustronną dysfunkcję.

Takie obserwacje, jakie cytuje Smith, nie należą do rzadkości, na przykład Belmont i in. (1971) u 16 spośród 18 pacjentów z porażeniem lewostronnym stwierdzili zaburzenia ruchowe po zdrowej stronie wówczas, gdy potrzebne było zaangażowanie obu stron ciała, lecz nie w sytuacjach wymagających ruchu tylko zdrowej połowy ciała.

Obustronne skutki uszkodzeń jednostronnych mogą należeć co najmniej do trzech kategorii. Po pierwsze, są to następstwa dysko-neksji, czyli odłączenia okolicy kojarzeniowej jednej półkuli od kory kojarzeniowej po stronie przeciwnej. W dalszej części rozdziału przytoczono liczne przykłady następstw dys-koneksji międzypółkulowej. Po drugie, na możliwość zakłócającego czy hamującego wpływu wskazuje poprawa funkcjonowania po usunięciu zmienionej patologicznie tkanki mózgowej (o czym wspomniano przy omawianiu hemisferektomii). Na ten argument powołuje się Bogousslavsky (1994). Po trzecie, jak wykazały badania, pogorszenie funkcji mózgu może być spowodowane przez zmiany przepływu krwi w obrębie półkuli. Wykazano, że ograniczenie przepływu krwi i obniżenie metabolizmu w obu półkulach może nastąpić po jednostronnych uszkodzeniach mózgu pochodzenia zarówno naczyniowego.

jak i nowotworowego. Podsumowanie danych świadczących o diaschizie przedstawia Smith (1975), natomiast Goulet i Sieroff (1995) omawiają koncepcję diaschizy w związku z interpretacją badań neuropsychologicznych.

Charakter odchyleń od normy w obrębie tkanki mózgowej i ich zmiany w czasie bada się obecnie przy użyciu metod neuroobrazo-wania, zwłaszcza w przypadkach udaru.

Uwaga a prawa półkula

Pojęcie uwagi jest złożone, obejmuje bowiem wzrost reaktywności fizjologicznej, przygotowanie do działania i wybiórczość reakcji. Heilman (1982) twierdzi, że prawa półkula odgrywa większą rolę w tych procesach niż lewa, wobec czego można uważać, iż prawa półkula jest dominująca dla uwagi. Wyjaśniałoby to, dlaczego zjawiska zaniedbywania występują częściej i z większym nasileniem przy uszkodzeniach prawej półkuli. Dane z badań zarówno pacjentów z uszkodzeniami jednej półkuli mózgu, jak i osób zdrowych są zgodne z tą hipotezą. Czas reakcji chorych z uszkodzeniem mózgu jest na ogół wydłużony, niezależnie od tego, czy ognisko znajduje się w lewej, czy prawej półkuli, jednak uszkodzenia prawej półkuli mają większy wpływ niż uszkodzenia lewej, jak stwierdzono w niektórych badaniach (De Renzi, Faglioni, 1965; Howes, Boller, 1975). Natomiast uszkodzenia lewej półkuli mogą wywierać specyficzny wpływ na decyzyjne aspekty reagowania, m.in. na poprawność reakcji (Tartaglione i in., 1991).

Pacjenci z uszkodzeniem prawej okolicy ciemieniowo-skroniowej i zespołem zaniedbywania wykazują niższy poziom pobudzenia niż chorzy z uszkodzeniami lewej półkuli i afazją (Heilman i in., 1978). Wreszcie, Heilman i Van Den Abell (1980) u 12 osób zdrowych wypróbowywali metodę pomiaru uwagi, która polega na ekspozycji bodźców