DSC�56

Interpretacja kultur

118

Motywacja jest pewną trwałą tendencją, stałą skłonnością do wykonywania określonego rodzaju działań i doświadczania określonego rodzaju uczuć w określonych rodzajach sytuacji, przy czym owe rodzaje, we wszystkich tych trzech przypadkach, są zwykle kategoriami bardzo zróżnicowanymi i dosyć słabo dookreślonymi:

Słysząc, że ktoś jest próżny [czyli że motywem jego działań jest próżność], oczekujemy, że ten człowiek będzie się zachowywał w określony sposób, a mianowicie, że będzie dużo o sobie mówił, lgnął do doborowego towarzystwa, odrzucał wszelką krytykę pod swoim adresem, że będzie szukał poklasku i unikał rozmów na temat osiągnięć innych. Oczekujemy też, że będzie się pogrążał w marzeniach o swoich sukcesach, unikał wspominania dawnych porażek i planował swe przyszłe osiągnięcia. Bycie próżnym oznacza tendencję do działania w taki właśnie lub zbliżony sposób. Oczywiście, oczekujemy też, że człowiek próżny będzie w niektórych sytuacjach odczuwał pewien rodzaj męczarni i podekscytowania: oczekujemy, że w sytuacji, gdy jakaś ważna persona zapomni jego nazwiska, będzie doświadczał dojmującego uczucia zapadania się pod ziemię, a serce będzie mu rosło i poczuje się lekki jak piórko na wieść o niepowodzeniach rywali. Uczucia doznanej urazy czy radosnej pogody ducha nie sąjednak bardziej bezpośrednimi oznakami próżności, niż publiczne przechwałki czy prywatne marzenia¹⁹.

W wypadku wszelkich innych motywacji wygląda to podobnie. Jako motyw, „brawurowa odwaga” składa się z takich trwałych skłonności, jak gotowość do podejmowania długich postów na pustyni, przeprowadzania samotnych napadów na obóz wroga czy odczuwanie podekscytowania na myśl o dotknięciu ciała przeciwnika w walce gołą ręką lub specjalną laską²⁰. Na „skrupulatność moralną” składają się takie głęboko zakorzenione tendencje, jak dotrzymywanie nawet najbardziej uciążliwych obietnic, wyznawanie popełnionych w tajemnicy grzechów przy narażeniu na surową publiczną dezaprobatę, czy poczucie winy, którego doświadcza się podczas plemiennych seansów, kiedy padają niejasne i ogólne oskarżenia. „Beznamiętny spokój” tworzą takie trwałe skłonności, jak zdolność zachowywania zimnej krwi „choćby się waliło i paliło”, poczucie niesmaku wobec najmniejszych bodaj przejawów emocji oraz niezwykle częste oddawanie się kontemplacji pozbawionych cech przedmiotów. Motywy nie są więc ani aktami, czynami (czyli intencjonalnymi zachowaniami), ani uczuciami, lecz skłonnościami do wykonywania pewnego rodzaju aktów bądź też odczuwania pewnego rodzaju uczuć. Kiedy zatem mówimy, że ktoś jest religijny, to jest motywowany przez religię, to właśnie po części — choć nie tylko to — mamy na myśli.

Mamy na myśli także i to, że człowiek ów, jeśli tylko zostanie odpowiednio do tego pobudzony, będzie miał skłonność do wpadania w określone nastroje - nastroje, które czasem określamy zbiorczymi terminami, takimi jak „podniosłość”, „uroczystość” czy „nabożność”. Pod takimi uogólnionymi nazwami kryje się jednak olbrzymia różnorodność empi-