DSC�80

140

Interpretacja kultur

postacią strach wywołującą, lecz także samym Strachem. Jej zakończone długimi, groźnymi szponami dłonie nie tylko chwytają i rozszarpują ofiary, choć dzieci, które bawią się, naśladując wiedźmy, takie właśnie gesty wykonują. Sama Wiedźma rozcapierza jednak ręce i pręży palce dłoni w geście, który Balijczycy określają jako kapar — tym właśnie słowem nazywają też nagłą, paniczną reakcję człowieka, który spada z drzewa. [...] Jedynie wówczas, kiedy zobaczymy, że Wiedźma, oprócz tego że jest przerażająca, sama też się boi, będziemy mogli wytłumaczyć jej swoisty magnetyzm, a także tragizm, jaki ją otacza, gdy tańczy - kudłata, złowroga, szczerząca kły i samotna, wybuchająca raz po raz swym upiornym chichotem .

Barong z kolei nie tylko wywołuje śmiech, lecz jest ucieleśnieniem balijskiej wersji ducha komizmu - dosyć szczególnego połączenia wesołości, ekshibicjonizmu i ekstrawaganckiego zamiłowania do elegancji - który, na równi z lękiem, jest bodaj najbardziej dominującym motywem w życiu Balijczyków. Odgrywana raz po raz, regularnie, walka Rangdy z Baron-giem, kończąca się niezmiennie brakiem rozstrzygającego wyniku, jest więc — dla wierzącego Balijczyka — zarówno wyrażeniem ogólnej koncepcji religijnej, jak i doświadczeniem uzasadniającym, wręcz wymuszającym — poprzez przypisany mu autorytet —jej akceptację.

...że owe nastroje i motywacje wydają się niezwykle rzeczywiste

Nikt jednak — nawet święty — nie żyje przez cały czas w świecie stwarzanym przez symbole religijne; większość ludzi żyje w nim tylko od czasu do czasu, i- to przez krótką chwilę. Codzienny świat zdroworozsądkowych przedmiotów i praktycznych działań jest w ludzkim doświadczeniu, jak powiada Schutz, rzeczywistością nadrzędną — nadrzędną w tym sensie, że to właśnie w tym świecie jesteśmy najsilniej zakorzenieni, i nie bylibyśmy raczej w stanie zakwestionować jego faktyczności (bez względu na to, jak zawzięcie byśmy nie kwestionowali niektórych jego elementów), nie możemy też uwolnić się od presji, jaką na nas wywiera i wymagań, które stawia⁵⁰. Człowieka (a nawet całe, liczne grupy ludzi) może cechować brak wrażliwości estetycznej, mogą go nie poruszać kwestie religijne, może nie posiadać wyposażenia intelektualnego, które pozwalałoby na prowadzenie formalnych naukowych analiz, nie byłby jednak w stanie przetrwać, będąc całkowicie pozbawionym zdrowego rozsądku. Dyspozycje wywoływane przez rytuały religijne wywierają więc największy wpływ — z ludzkiego punktu widzenia — na to, co się znajduje poza granicami samego rytuału, odciskając swoje piętno na koncepcjach, jakie każda jednostka tworzy na temat świata nagich faktów, i nadając im swoisty koloryt. Osobliwy ton, charakterystyczny dla poszukiwania wizji u Indian z Wielkich Równin, wyznawania win u ludu Manu czy ćwiczeń mistycznych Jawąjczyków przenika także te sfery ich życia, które wykraczają znacznie poza sferę czysto religijną, nadając im jedyny w swoim rodzaju styl - dominujący nastrój, specyficzną dynamikę. Przeplatanie się cle