File0040 (3)

IV.

Indukcya.

Chcąc pracować dla ludu, trzeba lud znać. Starano się

0    to u nas od dawna, niemal od początku wieku, ale zawsze błędną metodą, wychodząc zawsze z jakiegoś punktu zaczepienia leżącego poza ludem. Zaczęło się od poezyi, którą lud posiada wprawdzie (bo poezya jest wszędzie i zawsze), lecz sam sobie z niej nie zdaje sprawy. Zbierano piosenki, wierszyki, klechdy, baśnie, dla celów oczywiście nie politycznych, lecz literackich, a zatem ludowi obojętnych. Posunęło to na wyższy stopień poezyę polską, ale nie posunęło znawstwa ludu. Ponieważ poezya ludowa ma też swoją historyę, a zatem zebranie jej z danej chwili nie jest nawet ani jej znawstwem, a cóż dopiero znawstwem ludu wiejskiego! Ze zbiorków poezyi ludowej, (w których pełno rzeczy wcale nie ludowych) wysnuwano też najmylniejsze o ludzie wnioski.

Nastąpił potem okres, którego charakterystyczną cechę stanowiła ehłopowania we wschodnich prowincyaeh, ów najwyższy i najbłędniejszy wykwit metody assymilacyjnej. Przypuszczano, że chłop jest tabu la rasa, na którą bez trudności wpisze się, co kto będzie chciał. Nabrano też przy tern fatalnego doświadczenia. Potem nastały czasy złotych hramot

1    w ogóle przesądu, jakoby lud, podobnie do inteligencyi, był czułym na jakie hasła ogólne, abstrakcyjne. Rzecz konkretną: uwłaszczenie, tak poobwijano w dziesięcioro zawiniątek abstrakcyjnych, że lut> nie wierzył w prawdziwość ofiary!

Po roku 18611 nastał sokratesowski postęp; powiedziano sobie, że nie znaliśmy ludu. Równocześnie poczęła rozkwitać na większą skalę nauka polska i kwestya znawstwa ludu przeszła w ostatnim czasie w nową fazę: naukową polskiego fol-

kloru. Ponieważ z nauki korzyści rozlewają się sturamiennie na wszystkie strony, niewątpliwie przeto odniesie z tego korzyść nawet polityka — w przyszłości.

My zaś potrzebujemy politycznego znawstwa ludu i to dziś, zaraz! W jakiż sposób dojść do tego?

Głębiej znają lud wiejski księża, szlachta wiejska, nauczyciele, notaryusze i adwokaci; ale żadna z tych warstw nie zna ludu wszechstronnie.

Mylnem jest mniemanie, jakoby obywatele wiejscy właśnie znali lud najlepiej. Minęły czasy, kiedy »paniczc chował się na wsi, młodsza generacya wchodzi w styczność z ludem zazwyczaj wtenczas dopiero, gdy się samemu obejmuje gospodarstwo. Czy wtenczas kto z nich dużo może poświęcić czasu na badanie ludu? przy dzisiejszych kłopotach rolniczych zaiste nie wiele ma wolnego czasu, a jeszcze mniej chwil ze spokojną głową; ale choćby czas miał, jedna jest straszna do tego przeszkoda: a mianowicie silne przekonanie, że się wszystko na wsi zna dokładnie. Nie uczy się przecież ten. komu się wydaje, że już umie. Jest jednak jeden niezbity dowód, że szlachta ludu nie zna należycie: oto rozterka chaty i dworu. Jeżeli lud znacie, czetnużeście stracili jego zaufanie i szacunek; czemuż jesteście tak bezradni wobec ruchu ludowego, że nie umiecie się bronić nawet od ohydnych szkalowań? Widocznie postępowanie wasze opiera się nie na znawstwie ludu, lecz przeciwnie, na braku tego znawstwa.

Zdawałoby się, że właściciel dóbr musi z natury rzeczy nabyć po pewnym czasie, chociażby mimowoli, znawstwa ludu, skoro ciągle ma z nim do czynienia. Zważmyż jednak, że styczność ta jest strasznie jednostronna, wyłącznie gospodarska: toteż dziedzic popada łatwo w ten błąd, że z tej jednej strony życia wnioskuje o całem życiu ludowem, generalizuje pospiesznie i mylnie. Co gorsza, to gospodarskie zetknięcie jest tego rodzaju, że nawet w lej dziedzinie widzi on zazwyczaj tylko połowę przedmiotu. Dziedzic jest wybornym specyalistą do znawstwa wad ludowych w zakresie stosunków rolnych; co do tego, można polegać na jego zdaniu. Reszty zaś musi