filozofia40

NOWOZYTNOSC

I m m a n u e 1 Kant

Kolejny wprowadzony przez Kanta podział rozróżnia sądy analityczne - odnoszące* do wiedzy już posiadanej (orzeczenie w takim sądzie wynika z podmiotu, nie rozszeza jego definicji; sądy te jedynie rozczłonkowują pojęcia, nie mówią nic, co nie zawierakię się już w pojęciu podmiotu), i syntetyczne, poszerzające wiedzę (zawierające to, * wykracza poza podmiot, poza definicję owego podmiotu).

Łącząc owe kryteria, Kant mówił o sądach analitycznych (zawsze a prkmi| i syntetycznych a posteriori oraz syntetycznych a priori. Te ostatnie stały się dla filozcA szczególnie ważne, choć kłopotliwe, gdyż zawierają w sobie wiedzę rozszerzającą pojęcie podmiotu i zarazem nie wywodzącą się z doświadczenia. Zdając sobie sprawę z problemu związanego z tymi sądami, nie kwestionując wszakże ich istnienia (zdaniem filozofa pojawiają się one na gruncie matematyki i przyrodoznawstwa, w biędnf sposób aspiruje do nich metafizyka), Kant pytał, jak są możliwe?

PortretimmanuelaKanta,    Poznanie zmysłowe i rozumowe

rysunek nieznanego artysty.

Kant przyjął założenie, iż poznanie zawdzięcza człowiek dwóm władzom: zmysłem i rozumowi, łączył w ten sposób racjonalizm z empiryzmem. Zdaniem filozoii poznajemy, wchodząc w zmysłowy kontakt ze światem i następnie rozumiejąc, uogólniając dane empiryczne. Owo spotkanie racjonalizmu z empiryzmem stanowię dla Kanta gwarancję prawdziwości poznania. Zajmując się wspomnianymi władzami poznawczymi, filozof opracował „logikę transcendentalną" (ukazującą zasady myślena apriorycznego) oraz „estetykę transcendentalną" (ukazującą aprioryczne czynnii poznania zmysłowego). Kant zwrócił ponadto uwagę, że działalność rozumu wiąmr się z dwoma funkcjami: tworzeniem pojęć na podstawie materiału zmysłowego orm. wyciąganiem wniosków spoza dziedziny doświadczenia; pierwszą z nich określi mianem intelektu, drugą rozumu. Stąd Kantowska krytyka umysłu ma trzy działy: estetykę (jej dziedziną jest zmysłowość), analitykę (zajmuje się intelektem) i dialektyfep (teorię rozumu).

Aprioryczne formy poznania

Zdaniem Kanta podstawą poznania są wrażenia, które powstają w stykających saę z rzeczami zmysłach, pobudzanych przez nie - w ten sposób powstają dane naoczne. Jednakże, jak zauważa filozof, w danych naocznych, oprócz wrażeń, znajdują aę jeszcze dwa czynniki, pozwalające organizować owe wrażenia: czas i przestrzeń -aprioryczne formy poznania zmysłowego, w które ujmujemy wrażenia, swoistr sposoby postrzegania rzeczywistości (formy te nie są czymś istniejącym realnie, lecz należą do poznającego podmiotu, odnoszą się do wszystkich zjawisk, jak pisał Kant są empirycznie realne i transcendentalnie idealne). Istnienie owych form warunkuje możliwość nauki apriorycznej. Jednocześnie możemy przyjąć, że według Kanta śwM w istocie jest inny niż nasze poznanie, które kształtuje rzeczywistość.