filozofia egzamin6

SPI NOŻA

Mtędzy systemami filozoficznymi XVII w. system Spinozy mini charakter monittyetny przezwyciężał przeciwstaw renie ducha i materii, choć nic uprowadza! ducha do matenj ■ni materii do ducha.

ŻYCIE. Benedykt (lub Bar uch) Spinoza (lub Despinoza. d‘Es pi noża. De Spinoza 2yf od 1632 do 1677; pochodził z rodziny żydowskiej osiadłej w Niderlandach i w kr*), Cym całe swe życie spędził. Nauki pobierał w szkole żydowskiej, gdzie już się zetknął z filozofią, mianowicie z doktrynami średnio** tocznych Żydów. m. in. Majmonidcsa i kahj. listów. Dopiero po 1654 r. poznał łacinę i język grecki; wówczas zaczął studiować dzieli scholastyki chrześcijańskiej oraz rozkwitające wtedy nauki przyrodnicze: szczególny wpływ wywarł nań Kartezjusz Za nieprawow ierne poglądy został odtrącony przez w spór. wyznawców, a od 1656 r. wyłączony z gminy i wyklęty. Odtąd żył w odosobnieniu, obcuj* z małym tylko gronem przyjaciół, całkowicie oddany nauce. Poza studiami teoretycznym zajmował się szłtfierstwem. Mieszkał najpierw w Amsterdamie, potem w Hadze. Powołane / na katedrę do Uniwersytetu Hcidcl bers kiego (1673) odrzucił, nie chcąc niczym krępow* swej niezależności. Umarł w młodym wieku. Liczne świadectwa przedstawiają go jako prawdziwego mędrca, opanowanego, pogodnego i łagodnego, bezinteresownie poświęcają, cego swe życie wiedzy.

PISMA. Jedynie dwie prace Spinozy ukazały się za jego życia: Renat! des Carres Prlnci-piorum phllosophiae pars / et //. morę geometrico dem ort stratne. 1663, i Tracratus tfreoioglco j -poiiticui. 1670. Pierwsza referowała poglądy obce. druga dotyczyła spraw pozafilozofta-nych. Filozoficzne jego pisma ogłoszone zostały dopiero pośmiertnie i anonimowo, pi B. ,/ S Opera Pasthuma. 1677. W wydaniu tym zawarte były: Ethica ordinc geometria, ^Lfymomtrata. Tractatus de inteHectus emendattone (wczesny, pisany zapewne przed I662r.) i I Tractatus poiiticus (pisany przed samą śmiercią, nic ukończony). W blisko dwa wieki Uó/nic;. w 1852 r.. odnaleziono w holenderskim przekładzie jeszcze jedną rozprawę Spinozy, Krótkt traktat, czyli Tractatus dc Oco et homine efuu/ue felicitate (pisany zapewne między 1658 a 1660). Najważniejszym dziełem jest Etyka. zawierająca nie tylko filozofię moralną, ale cały system Spinozy: w zasadniczej koncepcji wytworzona w latach 1662- 1665. b)«a opracowywana i ulepszana aż do śmierci autora. Traktat o poprawie umysłu stanowi epnianołofic/nc przygotowanie do systemu Spinozy.

POPRZt DNICY. System Spinozy miał dwa główne źródła: z jednej strony otiwicozią panteisiyczną metafizykę (którą Spinoza znał nie z pism jej twórców i klasyków, jak Plotyn ł nuirtu lub Bruno, lecz późnych, przeważnie żydowskich jej przedstawicieli), z drugie, zaś - Kanezjańską teorię poznania i mechanistyczne poglądy nowożytnego przyrodo-znawstwa. Do nowych idei. które oddziałały na Spinozę, należały poglądy Hobbsu. ooc to nadały filozofii Spinory naturaliuyczny odcień. Panteistyc/na metafizyka była wwak-te ouą poglądów Spin »/y. wobec niej idee naukowe XVII wieku zajęły miejsce sluiebw Filozofia Spinozy była jednym z nawrotów średniowiecza w XVII w.: po karfe/janack którzy odnowili augusty nizm, Spinoza odnowił heterodoksalny panteizm. Karte^auc

połączyli naukę nowożytną x tradycją ircduiowkecmcj teologii chn*4cłjańłkki, Spinoza położył ją z tradycją teologii żydowskiej.

Poglądy Spinozy miały ponadto jeszcze trzecie źródło. Spinoza zabiera! glos nie tylko w sprawach ściśle filozoficznych, ale uktc i politycznych, był rzecznikiem wolności i tolerancji. Otóż w tej działalności mini pobudką i wzór w prądach wolnościowych panujących w XVII wieku w Niderlandach. Środowisko holenderskie wespół ze środowiskiem żydowskim i t ogólnoeuropejskimi ideami XVII w. wydało złożoną doktryną Spinozy.

ROZWÓJ. Od początku swej pracy filozoficznej zajmował Spinoza tą samą zasadniczą postawą, ale stopniowo zmniejszał sic w jego filozofii udział czynników mistycznych i wzmagał naturalistycznych. wpływ Hobbesa brał górą nad wpływami scholastyków, paatcistów i kariezjan.

POGLĄDY. Spinoza pojmował poznanie podobnie jak Kartezjuu: racjonalistycznie. Miarą prawdy i dla niego była jasność i wyraźność, a rozum, poznający w sposób jasny i wyraźny, był dlań jedynym źródłem prawdy.

Do racjonalistycznej teorii poznania dostosował racjonalistyczną metodologią. Wyznawał ideą ..powszechnej nauki”, przejętą od Kartezjusza, i w Etyce dał nauką o święcie.

Bogu, poznaniu i działaniu, opartą na wspólnych założeniach i tworzącą jeden naukowy system. Przejął również typową dla racjonalistów myśl. te matematyka jest wzorem nauki. Swą powszechną nauką wyłożył sposobem geometrii (morę geometrlco); przyjąwszy pewne definicje i aksjomaty, na podstawie ich dowodził dalszych twierdzeń. Tak matematycznej postaci filozofia nie miała ani przed Spinozą, ani po nim. Filozofia Spinozy wyrosła na podłożu na wskroś osobistym i uczuciowym, ale usiłował i potrafił dać jej postać abstrakcyjną. racjonalną i zupełnie bczosobistą.

1.    Panteizm. Matematyczna była jednak tylko forma systemu Spinozy, treść jego zaś była metafizyczna. Dzieło Morę geometrico było wykładem monistycznej nauki o jed-

1 noki wszechrzeczy. W filozofii Kartezjusza potępiał jej dualizm: dualizm Boga i świata, i myśli i rozciągłości, duszy i ciała, wolności i mechanizmu. Próbował zaś przezwyciężyć dualizm wychodząc z własnych założeń Kartezjusza; z jego definicji substancji (substancja jest tym, co istnieje samo przez się i co może być samo przez się pojęte) wnosił, te substancja jest tylko jedna, a jest nią Bóg. Bo aby coś istniało samo przez się, nie może być niczym ograniczone; musi być nieskończone, a nieskończona substancja — to Bóg. Substancja nie może być stworzona, gdyż wtedy miałaby przyczynę i istniałaby przez przyczynę, a nie sama przez się. Poza Bogiem nie może więc być substancji. Bóg. czyli substancja: to dwie nazwy tej samej rzeczy.

Stąd wynika, że wszechświat nie może istnieć poza Bogiem, lecz tylko w Bogu. Zarówno świat rzeczy, jak i świat myśli nie są samoistne, lecz są objawami lego, co samoistne, tj. Boga. Nic są poza Bogiem, a przeto Bóg nie jest poza nimi. Bóg. czyli przyroda: to dwie nazwy jednej rzeczy. Przez len panlcizm miał zostać przezwyciężony dualizm Boga i świata.

2.    Diiihmjnizm. Własności świata wywodzą się z natury Boga, wywodzą się zeń wedle praw logicznych. I świat podlega tym samym prawom logicznym, którym podlegają idee abstrakcyjne. Przez taką koncepcję miał zostać przezwyciężony dualizm świata idealnego i realnego.

Cokolwiek zatem dzieje się, jest konieczne, bo poddane wiecznym prawom. Nie ma więc

71