filozofia egzamin0

uważał ri niepojęte i niemożliwe, by substancja mogła ulegać działamy i _lt^ działać aa zewnątrz. ..Monada nic ma okien”, jak mówił; każda monada jest / ^' w kosmosem. Natomiast, wytworzywszy pojęcie substancji na wzór osoby lud^ V uważał n zrozumiałe, że substancja rozwija samorzutną działalność. _n|_c i zewnątrz Ponieważ jest zamkniętym kosmosem, więc tylko w jej własnej mogą mieć źródło przemiany, jakim podlega, i własności, jakie osiąga.

4 Suki anc* są obdarzone SILAMI. Skoro tak jest, to substancja musi _ro siłą, czyli zdolnością przetwarzania się; nie może być bierną masą, za j^ JNą, mieli materialną substancję. W ten sposób Leibniz doszedł do dynami$ty_Cij^CS^ ctpcji substancji. W przeciwieństwie do swych poprzedników uważał przemieinJ¹ \ sadiuczą własność substancyj; w tym leżało główne bodaj odstępstwo Leibniza oą S zjusza. Błąd kartezjanizmu widział w geometrycznej koncepcji materii, nie tnvzg|^ S czynników dynamicznych. W jego przekonaniu nie mechanizm, lecz dynamizm by|^: odpowiadającą zjawiskom.

5.    Substancje są NtEROzetąGU i niematerialne. Substancje są niepodziet^. podzielnc, może stanowić mnogość substancyj, ale nie jedną substancję. ?ota^^^k rozciągłość jest podzieina. więc substancje są nierozciągłc. Ponieważ zai materia ^ ciągła, więc substancje, jako nierozciągłc, są niematerialne. Ciała, jako materiały * ciągłe i podzielnc, nie są więc substancjami, mogą być jedynie zjawiskami su^J* Nierozciągłc, a za to obdarzone siłami substancje, niepodzielne i indywidualne, mająT? podobną do dusz raczej niż do ciał. Nie z obserwacji materialnego świata, lecz wiedzy znamy indywidualne i samorzutnie działające jednostki. Jeśli nazwiemy Lj_f tualizmem" pogląd, że dusze są substancjami i że wszelkie substancje mają naturę podobną do dusz niż do ciał, to pogląd Leibniza był spirytualizmem.

6.    Substancje mają zdolność postrzegania. Własności substancyj są tedy gieme do własności psychicznych; i stosunek między substancjami musi przede polegać na postrzeganiu. To twierdzenie Leibniza miało bardziej paradoksalne brzmij niż sens: pojmował bowiem postrzeżenie bardzo szeroko, nie uważał samowiedzy j ^

świadomości za niezbędny warunek postrzegania; obejmował mianem postrzeżenia ^ o różnym stopniu jasności, wyrazistości i świadomości. Zasada ciągłości pozwoliła nu łączyć w jeden szereg postrzeżenia o różnym stopniu jasności, świadome i podświadomy od wszechwiedzy Boskiej do podświadomych „małych postrzeleń*' najniższych n|. stancji. Jedynie Bóg, monada doskonała, postrzega wszechświat z doskonałą ja&noścą Najniższe monady mają jedynie postrzeżenia niedoskonałe, nieświadome, podobni di tych, jakich ludzie doznają w stanie omdlenia lub głębokiego snu. Dusza ludzka posilili stosunkowo wysoki poziom świadomości: postrzega dokładnie i postrzeżenia te pamięta . przede wszystkim zaś posiada samowiedzę, która bynajmniej nie jest w łasnością wedkiep 1 postrzegania. Postrzeżenia czynią, że monady różnią się jedna od drugiej; każda postąp Iwprawdzie to simo, bo, w ten czy inny sposób, każda ma wszechświat za przedmiot myd Dostrzeżeń, ale - każda postrzega go z innym stopniem jasności i z innej perspdty*} i każda uświadamia sobie inne jego części. Ponieważ substancje nie działają jedna na druty więc treść postrzeleń nie może być nabyta przez działanie z zewnątrz, lecz musi byćsub* ’ Stancjom wrodzona. Była to paradoksalna konsekwencja epistcmologiczna nauki o # moistności i nieprzenikalnoici substancyj.

7. Zjawiskiem substancyj tą ciała. Ciała, nie będąc substancjami, są zjawi**

substancyj. Cielesność była dla Leibniza tą postacią, w jakiej monada zjawia się monadzie Ciab są wobec substancyj tym. czym odbicia ciał w zwierciadłach są wobec ciał. Ciała są zjawiskami, ale mc są złudami; są to zjawiska „prawdziwe", -dobrze ugruntowane’ f/jfctfWłomfrta brite fuiulaia}> fdyt w pewien sposób odpowiadają naturze zjawiających się lUbstancji. Bo czymże są zjawiska? Leibniz zachował stare, obiektywne pojęcie zjawiska: zjawisko jest zewnętrzną i względną postacią rzeczy. W tym sensie substancja lima przez się nic jest ciałem, ale dla innych substancji jest ciałem.

Zjawiskowe były dla Leibniza nie tylko własności zmysłowe, jak światło, ciepło, barwy, ile (akie i te. które mcchanistyczna filozofia XVII w. uważała właśnie za obiektywne własności substancyj: rozciągłość, kształt, ruch. Są bowiem względne, zależne od punktu widzenia, nie mogą więc być własnościami samego bytu. Realna jest w substancji jedność, i mnogość jest zjawiskowa: realna jest siła, a rozciągłość zjawiskowa. Realnie żadna monada nie działa na żadną, a objawiają się uk, jak gdyby każda działała na każdą. Wobec takich rozbieżności między substancją a zjawiskiem, inaczej widzi świat metafizyka, która bada naturę substancyj, a inaczej fizyka, która bada zjawiska.

Specjalnie nie należą do natury substancji przestrzeń i czas; każda substancja jest . bowiem jednością, a przestrzeń i cm są formami mnogości. Nie należą one także do zjawisk : zjawiskiem jest tylko mnogość następujących po sobie lub współistniejących faktów. na podstawie której umysł tworzy idealne koncepcje przestrzeni i czasu. Wobec takiej natury czasu Leibniz przyjmował, że stosunki między substancjami są bezczasowe. tak samo jak stosunki logiczne. I podobnie jak Spinoza i tylu innych racjonalistów przed nim miał przekonanie, że natura realnego bytu jest ta sama, co stosunków logicz-

I

8.    Substancje działają celowo. Do natury monad należą nie tylko postrzeżenia, ale i pożądania; one to są czynnikiem przemian w monadach. Pożądania zmierzają ku celom; celowość przeto cechuje substancje i tylko zjawiska podlegają prawom mechanicznym. Celowość jest realna, a mechanizm jest zjawiskowy. W ten sposób Leibniz stary spór celowości i mechanizmu rozstrzygał na korzyść celowości.

9.    Substancje stanowią hierarchią Mniejsza lub większa doskonałość przedstawień czyni, że monady są mniej lub więcej doskonałe. Jako mniej lub więcej doskonałe, tworzą hierarchię. Zaczynając od monad pozbawionych samowiedzy, których świadomość jest jakby w stanie uśpienia, poprzez dusze niższe, rozporządzające tylko postizeźeniami i pamięcią, i dusze posiadające samowiedzę i rozum - hierarchii dochodzi aż do szczytu, którym jest monada doskonała: Bóg. Że taka doskonała monada istnieje, to Leibniz popierał dowodami znanymi od czasów średniowiecza, zarówno dowodami Anzelma, jak Tomasza.

10.    Substancje tworzą harmonijny zespól Pomimo iż każda monada jest odrębnym i nieprzenikalnym światem, jednakże wszystkie odpowiadają sobie i zgadzają się między sobą. Zgodność między duszą a ciałem, stanowiąca jedno z głównych zagadnień XVII wieku, była dla Leibniza już tylko szczegółowym wypadkiem ogólnej zgodności we wszech-święcie.

Skąd ta harmonia? Jak dzieje się to, że postrzeżenia różnych monad odpowiadają sobie? Oto harmonia jest wprzód ustanowiona przez Boga {kumów prietablie, harmonia praestabilita). Wedle tego ustanowienia losy monad rozwijają się niezależnie, ale równolegle i zgodnie, wedle stałego prawa, więc w stałej odpowiedniości. Monady