Foto0455

Dlatego też, kiedy jako badacze znajdziemy się w określonej sytuacji próbie* mowoj, kiedy próbujemy określić obszar naszych badań (obszar problemowy) i zwerbalizować problem badawczy, powinniśmy w pierwszej kolejności sięgnąć po określone pozycje literatury. Jeśli sami nie potrafimy wybrać pierwszych pozy* cji literatury, zapytąjmy o to promotora. Przestudiowanie literatury pozwoli na sprecyzowanie obszaru naszych badań, pomoże wytyczyć jego granice i lepiej ukazać kontury problemu badawczego. Wówczas to oczyma naszej wyobraźni lepiej dostrzegamy podjęty przez nas problem badawczy.

Jednak jak już wcześniej wspomniano, widzieć problem, a nazwać go - to jeszcze nic to samo. Dopiero bowiem właściwa werbalizacja ogólnego problemu badawczego i problemów szczegółowych daje dobre podstawy do wykonania kolejnych kroków badawczych, składających się na procedurę badań naukowych. Zagadnieniu temu poświęcono więcej miejsca w podrozdziałach 2.2 i 2.3.

Działalność naukowo-badawcza wymaga między innymi, aby konkretne działania podejmować i realizować w odpowiedniej kolejności i we właściwy sposób. Przestrzegamy wówczas tzw. procedury badań. Całokształt tych działań składa się na proces badawczy, którego model - w pewnym uproszczeniu - przedstawiono w tabeli 1. Zawarte w niej informacje - szczególnie zaś proponowane „10 kroków” w rubryce PROCEDURY - mogą się okazać dobrym przewodnikiem w naszej podróży w święcie badań naukowych. Wychodzimy z założenia, że tabela ta oraz przedstawione w niej etapy i procedury badań kierują naszą uwagę w stronę szeroko rozumianej metody badań. Tym samym będą przydatne w dużym stopniu dla autorów prac empirycznych, ale także dla tych, którzy przygotowują badania i prace kwalifikacyjne o charakterze teoretycznym. Nie można wykluczyć, że świadomość procedur zawartych w tabeli 1 może okazać się przydatna w wielu sytuacjach życiowych, wymagających podejmowania znaczących decyzji.

Przedstawione w tabeli 1 etapy działań związane z przygotowaniem badań oraz ich praktyczną realizacją, a także obowiązujące w tych działaniach procedury zaczynają się zazwyczaj od uświadomienia sobie problemu badawczego. Kończą się zaś jego rozwiązaniem oraz napisaniem pracy magisterskiej lub doktorskiej oraz ich obroną.

1.2. RODZAJE BADAŃ ORAZ CHARAKTER PRAC MAGISTERSKICH I DOKTORSKICH

Najogólniej biorąc możemy mówić o trzech podstawowych rodzajach badań na potrzeby prac magisterskich i doktorskich: teoretycznych, metodologicznych i empirycznych. Zastosowany rodzaj badań decyduje o charakterze pracy kwalifikacyjnej. W związku z tym mażemy mówić, źs dana praca ma charakter teoretyczny. empiryczny bądź metodologiczny. Te ostatnie należą jednak do rzadkości. Na-

tomiast coraz częściej się zdarza, że prace kwalifikacyjne (magisterskie czy doktorskie) mają mieszany charakter. Spotykamy więc prace teoretyczno-empiryczne (dociekania teoretyczne z elementami empirii) oraz prace empiryczno-teoretyczne, które nazywa się po prostu empirycznymi. Należy do nich większość prac doktorskich, ale także - coraz częściej - prace magisterskie. Charakteryzują się one tym, że jeden z rozdziałów pracy (najczęściej pierwszy) jest poświęcony analizom teoretycznym, stanowiącym podstawę do opracowania koncepcji badań i narzędzi badawczych. Z kolei opracowane razem z koncepcją narzędzia badawcze służą do przeprowadzenia badań empirycznych. Tym samym służą zebraniu informacji niezbędnych do udzielenia odpowiedzi na pytania problemowe i do weryfikacji hipotez badawczych. Wyniki badań empirycznych prezentuje się zazwyczaj w rozdziale trzecim, empirycznym, pracy magisterskiej czy doktorskiej. Wskazane jest, żeby układ rozdziału empirycznego odpowiadał szczegółowym problemom badawczym, które - między innymi - zawiera rozdział drugi, metodologiczny. Podstawą do opracowania tego rozdziału jest koncepcja badań, która prawic w całości może być wykorzystana w tym rozdziale. Widzimy więc, że starannie przygotowana koncepcja pracy magisterskiej czy doktorskiej spełnia podwójną rolę:

-    po pierwsze, stymuluje i kierunkuje nasze myślenie i działania w procesie badań, sprzyjając ich naukowemu charakterowi;

-    po drugie, dysponując starannie opracowaną koncepcją, mamy już prawie gotowy rozdział metodologiczny pracy kwalifikacyjnej.

1.2.1. Badania (dociekania) teoretyczne

W pracach kwalifikacyjnych o charakterze teoretycznym, ale także w rozdziale teoretycznym prac empirycznych, przedstawiamy efekty naszych teoretycznych dociekań badawczych. Nie jest to zadanie łatwe. Podstawowa trudność polega na umiejętnym wykorzystaniu podstawowych elementów procedury badawczej, takich na przykład jak w tabeli 1, i połączeniu ich ze zdolnościami naszego umysłu:

-    z jednej strony - do precyzyjnego wykonywania wielu złożonych i proceduralnie założonych operacji myślowych i czynności praktycznych (zob. tabela 2.2), głównie w odniesieniu do celowo pozyskiwanych elementów potrzebnej nam wiedzy i zestawów informacji;

-    z drugiej strony zaś—do wyobraźni, intuicji, kreatywności itp.

Ogólnie biorąc, praca nasza polega wówczas na: a) wyszukaniu, b) uporządkowaniu, c) przetworzeniu i d) twórczym wykorzystaniu różnych zbiorów informacji, służących:

-    po pierwsze, adekwatnemu opisaniu jakiegoś elementu bądź wycinka rzeczywistości, istniejących w nim faktów, procesów i zjawisk;

-    po drugie, wyjaśnieniu mechanizmów rządzących daną rzeczywistością, tzn. ukazanie przyczyn zaistnienia tych faktów, procesów i zjawisk, czasami niewidocznych gołym okiem;

17