35346

rzeczywisty. Dlatego też głosił, że nie świadomość człowieka określa jego byt, lecz przeciwnie —jego byt społeczny określa jego świadomość. Przypomnijmy podstawowe założenia tej metody. Marksistowska metoda dialektyczna — przyjmując ontologiczną pierwotność materii, będącej w ciągłym ruchu i rozwoju — jest próbą najbardziej ogólnego ujęcia praw przyrody i życia społecznego ludzi, a także procesów myślenia. Tak ujmowana metoda dialektyczna opiera się na następujących prawach: na prawie wzajemnych powiązań i uwarunkowań zjawisk; na prawie ciągłości ich rozwoju; na prawie przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe oraz na prawie ścierania się albo przezwyciężania istniejących przeciwieństw, tkwiących zarówno w całej obiektywnej rzeczywistości, jak też we wszystkich jej fragmentach.

Ad d. Metoda funkcjonalna zmierza do wyjaśnienia różnych zjawisk społecznych poprzez ukazanie ich czynności czy zadań, jakie spełniają w różnych stadiach rozwoju tego systemu społecznego, w którym występują, i to zarówno w odniesieniu do tegoż systemu, jak też do jego środowiska.

„Analiza ..., w której próbujemy określić stosunek pomiędzy działalnością kulturową ludzi a ludzkimi potrzebami, podstawowymi lub pochodnymi, może być nazwa funkcjonalną" — pisał Br. Malinowski" —jeden z twórców tej właśnie metody. Jego zdaniem dzięki funkcjonalnej analizie możemy pokazać, że zanim nie powstały nowe potrzeby, nie dokonuje się nowych wynalazków ani rewolucji, nie zachodzi żadna społeczna czy intelektualna zmianal2.

Robert H. Mertonl3 wskazywał na potrzebę wyróżniania obok funkcji jawnych również funkcji ukrytych. Ponadto wskazywał też na to, że pewne — spośród istniejących wytworów społecznych mogą być funkcjonalne dla jednych grup, a równocześnie — dysfunkcjonalne —dla innych. Z tego też powodu są czynnikiem przeszkadzającym w życiu społecznym i dezintegrującym dane społeczeństwo. Ad e. Metoda strukturalna ukształtowała się pierwotnie w lingwistyce, a następnie rozprzestrzeniła na inne nauki społeczne. Pomimo pewnych różnic, jakie występują w poglądach poszczególnych zwolenników omawianej metody, można wskazać na takie jej założenia, które najogólniej ją charakteryzują:

a)    wszelkie przedmioty i zjawiska nie powinny być ujmowane w sposób oderwany od struktury, w jakiej tkwią, a ściślej biorąc od systemu, w którego właśnie strukturze mają określone znaczenie;

b)    należy odróżniać aktualnie występujące zjawiska i działania od istniejącego systemu idealnego, stanowiącego dla nich pewien abstrakcyjny wzorzec; istnieje zatem potrzeba rozróżniania w badaniach tego, co jest, od tego, co być powinno;

c)    nauka powinna koncentrować się na realnych strukturach i wynikających z nich relacjach między poszczególnymi elementami danej struktury, a nie na ich treści, czy istocie;

d)    istnieją pewne uniwersalne struktury myślenia, jakie określają wszelkie myślenie i działanie ludzi, niezależnie od specyficznych uwarunkowań społecznych i historycznych.

Za czołowych przedstawicieli metody strukturalnej są uważani: C. Levi-Strauss, N. Chomsky, M. Foucault, R. Barthes, J. Piaget i G. Gurvitch. Metoda ta bywa także łączona z funkcjonalną, np. w socjologii przez T. Parsonsa i G.C. Homansa.

Ad f Metoda systemowa wyrosła z inspiracji cybernetyki oraz z prób prze-zwyciężania różnych niedostatków zarówno metody strukturalnej, jak i funkcjonalnej.

Podstawowym założeniem analizy systemowej jest to, że wszystko i każdy może być badany jako swoisty s y s t e m, ze względu na:

a)    posiadanie sobie właściwej organizacji wewnętrznej oraz

b)    istniejące współdziałanie ze swoim środowiskiem.

Interesujący nas przedmiot może być więc za pomocą określonego sposobu ujęcia ukazany nie tylko jako system, ale równocześnie także, jako pewien subsystem ogólniejszego, będącego dla niego supersystemem.

W każdym z wyróżnionych systemów możemy zatem poddać analizie różne powiązania i zależności strukturalne oraz funkcjonalne, jakie istnieją między poszczególnymi elementami, które go współtworzą, ze względu na ich role w utrzymywaniu i kształtowaniu danego systemul4.

Analiza systemowa pozwala nie tylko na kompleksowe badanie faktów społecznych, ale także na ich wszechstronne, wieloaspektowe i dynamiczne ujęcie.

Istniejące metody badania i wyjaśnień zjawisk społecznych stwarzają bynajmniej nie identyczne