FunkcjonowanieRynku R030 101

że wzrost poziomu ceny danego czynnika wytwórczego nie musi wywoływać spadku wielkości popytu. Spadek wielkości popytu (np. na surowce) mógłby bowiem prowadzić do zmniejszenia stopnia wykorzystywania innych czynników wytwórczych (np. maszyn). Konsekwencjami tego spadku byłyby zmniejszenie wielkości podaży produktów oraz wzrost poziomu kosztów. Dążenie do przeciwdziałania tym tendencjom może skłaniać sprzedawców do utrzymywania wielkości popytu na pewne czynniki wytwórcze na nie zmienionym poziomie, mimo wzrostu ich cen. Skłonności te mogą być tym większe, im większy jest wzrost poziomu kosztów spowodowany zmniejszeniem stopnia wykorzystywania czynników wytwórczych lub ich unieruchomienia (np. maszyn) w stosunku do wzrostu poziomu kosztów, wywołanego wzrostem cen na inne czynniki wytwórcze (np. surowice).

W przypadku czynników wytwórczych, które mogą być substy-tuowane, w^rzrost poziomu ceny danego czynnika wytwórczego skłania sprzedawców do zastępowania go innym czynnikiem wytwórczym, którego cena nie ulega zmianie. Wzrost wielkości popytu na czynniki wytwórcze może więc być również konsekwencją oddziaływania efektu substytucyjnego między czynnikami wytwórczymi.

Ceny czynników wytwórczych mogą przybierać zróżnicowaną postać w' zależności od rodzaju czynnika wytwórczego. Obok klasycznych cen dotyczących maszyn, urządzeń, surowców' itp. pojawia się również płaca, będąca ceną pracy jako czynnika wytwórczego. Wszystkie te ceny oraz ich rodzaje określają, przy danych metodach wytwarzania produktów', popyt na poszczególne czynniki wytwórcze, a także jego strukturę.

Podstawą zgłaszania popytu na czynniki wytwórcze nie są wyłącznie osiągane przez sprzedawców dochody, lecz również pieniądze pozyskiwane w postaci kredytu. Dotyczy to zwłaszcza popytu zgłaszanego przez sprzedawców' na kapitał trwały. Wzrost wielkości tego popytu może wynikać ze wzrostu popytu na produkty oraz dążenia sprzedawców' do obniżania poziomu kosztów przez zmianę metod wytwarzania. Przedmiotem uwagi sprzedawcy staje się wówczas również stopa procentowa, której poziom wywiera wpływ na kształtowanie się popytu na kapitał trwały.

Poziom stopy procentowej oraz ceny określają stopę zwrotu wydatków ponoszonych przez sprzedawców na zakup kapitału trwałego. Stopa zwrotu wydatków zmniejsza się, jeżeli wzrastają ceny kapitału trwałego przy danej stopie procentowej lub wzrasta stopa procentowa przy danej cenie tego kapitału (np. maszyn). Stopa ta ulega zwiększeniu, gdy równocześnie spada cena kapitału oraz poziom stopy procentowej. Zwiększanie się stopy zwrotu wydatków ponoszonych przez sprzedawcę wpływa na wzrost wielkości popytu na czynniki wytwórcze.

Kształtowanie się popytu na czynniki wytwórcze zależy również od zmieniającego się poziomu ich produkcyjności. Poziom ten wyraża związek funkcjonalny między wielkością produkcji a nakładami czynników wytwórczych. Produkcyjność czynników wytwórczych wzrasta, jeżeli daną wielkość produkq'i mogą wytworzyć sprzedawcy za pomocą mniejszych nakładów czynników wytwórczych i odwrotnie. Poziom produkcyjności czynników wytwórczych oraz ich ceny określają poziom kosztów ponoszonych przez sprzedawców.

Wpływ zmian poziomu produkcyjności na kształtowanie się popytu na czynniki wytwórcze nie jest w pełni jednoznaczny. Prosta zależność polega w tym przypadku na tym, że wzrost poziomu produkcyjności czynników wytwórczych (np. wzrost wydajności pra-cy) wywołuje spadek popytu na czynniki wytwórcze. Tworzenie przez sprzedawcę podaży o wielkości odpowiadającej popytowi na produkty wymaga wówczas mniejszych nakładów czynników, co wywiera bezpośredni wpływ na kształtowanie się popytu na niższym poziomie.

Wzrost poziomu produkcyjności czynników wytwórczych oznacza równocześnie możliwość zmniejszenia przez sprzedawcę poziomu kosztów, który może być z kolei podstawą obniżenia poziomu ceny na oferowane nabywcom produkty. Jeżeli obniżenie poziomu ceny wywoła wzrost popytu na produkty, to staje się ono źródłem wzrostu popytu na czynniki wytwórcze.

Popyt zgłaszany przez sprzedawców na czynniki wytwórcze oraz jego zmiany mogą być rozpatrywane z uwzględnieniem zasady wynagradzania (opłacania) poszczególnych czynników wytwórczych, a więc kosztów i dochodów, które są związane z ich wykorzystywaniem.

101