FunkcjonowanieRynku R030 081

y

Popyt jest kategorią dynamiczną. Dynamika popytu wynika przede wszystkim z dynamiki czynników, które kształtują popyt na poszczególne przedmioty wymiany.

2. Czynniki kształtujące popyt

Popyt zależy od wielu czynników. Jedne z nich pełnią funkcję źródła popytu, inne natomiast funkcję czynników, które wpływają na wielkość, dynamikę oraz strukturę popytu.

Pierwotnym źródłem popytu są potrzeby wyrażające pożądanie przez nabywców określonych przedmiotów wymiany (produktów, pracy itd.). Pożądanie to charakteryzuje zróżnicowany stopień intensywności, który ulega zmianom w czasie. Nie wszystkie potrzeby odczuwane przez nabywców mogą być zaspokojone, co wymaga ustalenia kolejności i stopnia ich zaspokajania. Podstawowym kryterium porządkowania potrzeb przez nabywców jest kryterium ich ważności i pilności. Rezultatem uporządkowania potrzeb oraz nadania im przez nabywców celowej hierarchii są ich preferencje.

Proces porządkowania potrzeb przez nabywców jest wielostronnie uwarunkowany. W przypadku nabywców będących konsumentami opiera się on przede wszystkim na zjawiskach wywodzących się ze sfery konsumpcji. W przypadku nabywców będących producentami podstawowe znaczenie dla tego procesu mają zjawiska związane ze sferą produkcji.

Potrzeby mogą się kształtować nie tylko pod wpływem procesów' produkcji i konsumpcji, lecz również pod wpływem działalności publicznej państw»a oraz jego funkcji w dziedzinie bezpieczeństwa, ochrony środowiska itp.

Z punktu widzenia ważności i pilności zaspokajania potrzeb konsumenta wyróżnia się zazwyczaj potrzeby podstawowe oraz potrzeby wyższego rzędu. Potrzeby podstawowe są to takie potrzeby, które muszą być w danym czasie zaspokojone przez nabywców'. Zaspokojenie tych potrzeb jest koniecznym warunkiem ich egzystencji (np. potrzeby w zakresie wyżywienia). Ekonomiczny przymus zaspokajania tych potrzeb powoduje, że kształtowane na ich gruncie preferencje nabywców charakteryzuje stosunkowo niski stopień zróżnicowania. Preferencje nabywców różnicują się coraz bardziej w miarę zaspokajania potrzeb wyższego rzędu, a więc gdy kryterium pilności zaspokojenia danej potrzeby traci na znaczeniu.

Preferencje producentów występujących w roli nabywców mogą być zróżnicowane w mniejszym stopniu. Proces porządkowania potrzeb napotyka w tym przypadku ograniczenia płynące z przedmiotu działania oraz ich sytuacji jako sprzedawców. Potrzeby i preferencje producentów są uwarunkowane przede wszystkim dwoma czynnikami:

—    popytem oraz cenami na usługi i produkty finalne oferowane przez producentów,

—    techniką i technologią wytwarzania oraz ich zmianami, wpływającymi na możliwości substytucji między pracą a innymi czynnikami wytwórczymi.

Pierwszy czynnik określa wielkość potrzeb producentów jako nabywców, natomiast drugi wpływa na strukturę tych potrzeb.

Preferencje nabywców jako czynnik kształtujący popyt nie odnoszą się wyłącznie do sfery potrzeb nabywców, wyrażając ich uporządkowany zbiór. Odnoszą się one również do produktów oraz sprzedawców. Dana potrzeba nabywców (np. potrzeba ubierania się) może być bowiem zaspokajana za pomocą różnych produktów. Preferencje nabywców w zakresie produktów wyraża ich preferencyjnie uporządkowany zbiór. Podstawą porządkowania zbioru produktów może być ich cena, jakość, rodzaj opakowania itp. Wybrany produkt może być z kolei nabywany u różnych sprzedawców. Preferencje nabywców w tym zakresie wyraża uporządkowany zbiór sprzedawców. Podstawą preferencyjnego porządkowania sprzedawców może być oferowana przez nich forma i warunki sprzedaży, lokalizacja itp. Jeżeli przedmiotem uwagi jest popyt zgłaszany przez nabywców pod wpływem potrzeb na konkretny produkt oraz do konkretnego sprzedawcy, to preferencje nabywców muszą być rozpatrywane w tych trzech wymiarach, a więc potrzeb, produktów oraz sprzedawców.

81