FunkcjonowanieRynku R09'2 273

— wysoki stopień mobilności przedmiotów wymiany, a w szczególności czynników wytwórczych (pracy oraz czynników rzeczowych).

Wymienione czynniki wpływają na przyspieszanie procesu reakcji podmiotów rynku na zmiany parametrów i warunków działania oraz wywołują procesy ujednolicania poziomu cen. Procesy te wzbogacają rynek doskonały w takie cechy, które sprzyjają wykształcaniu się doskonałej formy konkurencji.

Konkurencja doskonała jest formą stosunkowo odległą od współczesnej rzeczywistości gospodarczej. Jest ona wskutek tego bardziej konstrukcją modelową, stwarzającą podstawy charakterystyki innych form konkurencji niż formą odzwierciedlającą rzeczywiste stosunki rynkowe między sprzedawcami. Przeciwieństwem konkurencji doskonałej jest konkurencja niedoskonała. Występuje ona wówczas, gdy struktury rynku — podmiotową i przedmiotową — charakteryzują przeciwstawne cechy w stosunku do cech wymienionych powyżej.

Konkurencja doskonała i niedoskonała są odzwierciedleniem dwóch krańcowych form konkurencji. Między tymi krańcowymi formami konkurencji mogą być wyróżniane różne jej odmiany, które charakteryzuje zróżnicowany stopień niedoskonałości¹. Jeżeli przy istnieniu wielu sprzedawców rynek jest zamknięty dla nowych podmiotów, lecz charakteryzują go cechy homogeniczności, przejrzystości i mobilności, to konkurencję na takim rynku charakteryzuje niższy stopień niedoskonałości niż wtedy, kiedy oprócz cechy otwartości zatraca on cechę homogeniczności i przejrzystości. Poszczególne odmiany niedoskonałej formy konkurencji są przy tego typu interpretacji funkcją liczby wymienionych powyżej cech, które zachowuje rynek. Im więcej spośród wymienionych cech zachowuje rynek, a więc im bardziej jest doskonały, tym niższy stopień niedoskonałości charakteryzuje występującą na nim kon-kurencję.

Drugą podstawą wyróżniania różnych form konkurencji są trzy uzupełniające się nawzajem kryteria, a mianowicie:

—    liczba sprzedawców działających na rynku, a więc kryterium nawiązujące do kategorii ilościowych,

—    rodzaj przedmiotów wymiany (produktów, usług, pracy) z punktu widzenia stopnia ich homogeniczności (heterogeniczności),

—    rodzaj preferencji nabywców wobec sprzedawców z punktu widzenia stopnia ich homogeniczności (heterogeniczności),

Dwa ostatnie kryteria nawiązują do kategorii jakościowych. Wszystkie te kryteria są najpierw podstawą wyróżniania form rynku. Uwzględniając wymienione kryteria, klasyczne formy rynku, w których pojawia się konkurencja, a więc polipol i oligopol, mogą być dezagregowane oraz konkretyzowane. Cechy tych zdezagregowanych form rynku prezentuje tablica 18.

Tablica 18

Zdezagregowane formy rynku

Forma rynku	Liczba sprzedawców	Stopień homogeniczności przedmiotów wymiany (produktów^7)	Stopień homogeniczności preferencji nabywców wobec sprzedawców
Polipol doskonały	duża	wysoki	wysoki
Polipol niedoskonały'	duża	niski	niski
Oligopol heterogeniczny	mała	niski	niski
Oligopol homogeniczny	mała	wysoki	wysoki

Jak wynika z tablicy 18, zdezagregowane formy polipolu oraz oligopolu charakteryzują odmienne cechy. Zróżnicowanie tych cech w ramach doskonałego i niedoskonałego polipolu oraz w ramach heterogenicznego i homogenicznego oligopolu decyduje o wykształcaniu się trzech podstawowych form konkurencji². Zdezagregowane

273

1

Według niektórych poglądów konkurencja doskonała przekształca się automatycznie w konkurencję niedoskonałą, jeżeli jeden z wymienionych warunków nie jest spełniony.

2

Por. F. Teulon, Initiation a la micro-economie, jw., s. 130. Należałoby dodać, że występowanie konkurencji monopolistycznej jest niekiedy kojarzone wyłącznie z występowaniem polipolu niedoskonałego. Skojarzenie to zmierza do podkreślenia, że konkurencja monopolistyczna może się pojawiać również w warunkach występowania dużej liczby sprzedawców, a więc w warunkach polipolistycznej formy rynku.