FunkcjonowanieRynku R07"4 225

psonisty i odwrotnie. Ta współzależność działań jest konsekwencją braku możliwości wyboru sprzedawcy i nabywcy.

Przy rozwiniętym oraz zrównoważonym rynku ani sprzedawca, ani nabywca nie mogą samodzielnie określać ilościowo-cenowych relacji na rynku. Relacje te stają się przedmiotem procesu negocjacyjnego między monopolistą a monopsonistą. Brak konkurencji między sprzedawcami oraz nabywcami powoduje, że proces negocjacyjny jest jedynym procesem, jaki występuje na rynku w warunkach dwustronnego monopolu.

Uczestnictwo sprzedawcy i nabywcy w określaniu ilościowo-cenowych relacji na rynku nie oznacza, że udział każdego z nich w tym procesie może lub musi być zawsze jednakowy. W rzeczywistości może on być zróżnicowany oraz zmieniać się w czasie. Uczestnictwo monopolisty i monopsonisty w określaniu ilościowo-cenowych relacji na rynku może się przejawiać w następującym postępowaniu:

—    monopolista określa cenę oferowanego produktu lub usługi, a monopsonistą skupia uwagę na ilościowych dostosowaniach popytu przy danej cenie;

—    monopsonistą ustala cenę produktu lub usługi, a monopolista określa ilościowy wymiar podaży przy danej cenie;

—    monopolista określa wielkość podaży produktu lub usługi oraz poziom ceny, a monopsonistą wyraża dezaprobatę lub aprobatę dla tych propozycji i ustaleń;

—    monopsonistą określa poziom ceny oraz ustala wielkość popytu na produkt lub usługę, a monopolista akceptuje lub nie akceptuje tych ustaleń w toku procesu negocjacyjnego;

—    monopolista i monopsonistą koncentrują uwagę na ilościowych dostosowaniach podaży i popytu, których rezultatem jest kształtowanie się poziomu cen.

Rodzaj uczestnictwa oraz kierunki postępowania monopolisty i monopsonisty w określaniu ilościowo-cenowych relacji na rynku, jak również ich udział w procesach negocjacyjnych zależą od wielu czynników. Podstawowe znaczenie mają:

—    zasoby środków, którymi dysponują monopolista i mono-psonista, decydujące o ich potencjale ekonomicznym oraz celowości i możliwości czynienia ewentualnych ustępstw w procesach negocjacyjnych,

—    zasoby informacji, którymi dysponuje monopolista o raono-psoniście i odwrotnie,

—    umiejętności negocjowania.

Wymienione czynniki decydują o relatywnej pozycji rynkowej monopolisty i monopsonisty. Podmiot rynku, który dysponuje większym zasobem środków, większym zasobem informacji oraz wyższymi umiejętnościami negocjowania, może wzmacniać swoją pozycję oraz rozszerzać udział w procesach negocjacyjnych. Wzmacnianie pozycji oraz rozszerzanie tego udziału oznaczają, że może on operować większą liczbą parametrów działania oraz określać ich wielkość, pozostawiając w szerszym zakresie partnerowi procesu negocjacyjnego przedsięwzięcia dostosowawcze. Skłonność monopsonisty do podejmowania przedsięwzięć dostosowawczych jest tym większa, im silniejsza jest jego pozycja na rynku jako sprzedawcy. Funkcjonowanie monopolu dwustronnego zależy bowiem również od pozycji rynkowej monopsonisty, gdy występuje on jako sprzedawca, oraz pozycji rynkowej monopolisty, gdy występuje on jako nabywca zgłaszający popyt na pracę oraz na rzeczowe czynniki wytwórcze.

6. Porozumienia monopolistyczne

Sytuacje monopolistyczne na rynku nie muszą być wyłącznie konsekwencją takiej jego podmiotowej struktury, której składnikiem jest monopol lub monopson. Powstają one również w następstwie zawierania przez podmioty rynku porozumień monopolistycznych przy zatomizowanej strukturze podmiotowej rynku, a więc takiej, którą charakteryzuje istnienie wielu sprzedawców i nabywców w danym jego segmencie.

Porozumienia monopolistyczne mogą obejmować zróżnicowany zakres zjawisk i procesów oraz przybierać różne formy. Uwzględniając przedmiot porozumień monopolistycznych, najważniejsze znaczenie mają:

225