FunkcjonowanieRynku R07!4 215

Jeżeli z kolei wyjściowym parametrem działania jest wielkość podaży, to cena jest wielkością oczekiwaną przez monopolistę. Poziom ceny kształtuje się w następstwie konfrontacji ustalonej przez monopolistę wielkości podaży z popytem zgłaszanym przez nabywców. Nabywcy za pomocą zmian wielkości popytu mogą współuczestniczyć w procesie kształtowania cen, gdy podstawowym parametrem działania monopolisty jest ustalana przez niego wielkość podaży produktów lub usług¹.

Znaczenie wielkości podaży i poziomu cen jako podstawowych parametrów' działania (instrumentów') wykorzystywanych przez monopolistę, a także relacje między nimi nie mogą być trwałe. W zależności od sytuacji na rynku, zwdaszcza kształtowania się popytu oraz jego elastyczności, monopolista może:

—    podwyższać poziom cen przy równoczesnym zmniejszaniu wielkości podaży,

—    podwyższać poziom cen przy danej wielkości podaży,

—    zmieniać wielkość podaży przy danym poziomie cen.

Klasycznym przejawem funkcjonowania monopolu jest podwyższanie przez sprzedawcę poziomu cen, któremu towarzyszy ograniczanie wielkości podaży. Postępowanie to ilustruje funkcja: cena—podaż, przedstawiona na rys. 74.

Funkcja ta wskazuje, że wyższemu poziomowi ceny odpowiada mniejsza wielkość podaży i odwrotnie. Jest to więc zależność odwrotna do klasycznej zależności między wielkością podaży a poziomem ceny. Przy postępowaniu monopolisty, zakładającym redukcję podaży, zwiększanie przez niego efektów działania jest możliwe wtedy, kiedy w'zrost poziomu cen rekompensuje z nadwyżką zmniejszenie wielkości podaży w ujęciu ilościowym. Wzrost poziomu cen może spełnić tę funkcję, jeżeli cenowa elastyczność popytu kształtuje się na relatywnie niskim poziomie. Funkcja ta może być tym pełniej realizowana, im większa jest bezwzględna wielkość popytu oraz im wyższy stopień inercji charakteryzuje proces jego zmian.

Przy wysokim poziomie cenowej elastyczności popytu zwiększanie przez monopolistę efektów' działania za pomocą wzrostu cen oraz

Rysunek 74

Funkcja monopolisty: cena—podaż

zmniejszania wielkości podaży może napotykać ograniczenia po stronie popytu. Wysoki poziom cenowej elastyczności popytu może być odzwierciedleniem dużej skłonności nabywców do zmiany struktury potrzeb (konsumenci) oraz struktury produkcji i technologii wytwarza nia (producenci), osłabiających ich związki z monopolistą. Ten wysoki poziom cenowej elastyczności popytu może utrudniać monopoliście osiąganie pożądanych efektów działania nawet przy danej wielkości podaży, a więc gdy jej zmniejszanie nie musi być rekompensowane dużym wzrostem cen. Wysoka elastyczność popytu może być ponadto wspierana szybką reakcją nabywców na zmiany poziomu cen.

Cenowa elastyczność popytu może się kształtować na zróżnicowanym poziomie w poszczególnych segmentach rynku. Działaniom monopolisty towarzyszy więc dążenie do wyodrębniania segmentów rynku o zróżnicowanej elastyczności popytu, aby w ten sposób stworzyć podstawy do zróżnicowania poziomu oraz tempa wzrostu cen na produkt lub usługę. Wyodrębnienie segmentów rynku przez

215

1

A. Woli, Allgemeine Yolkswirtschaftslehre, jw., s. 195.