FunkcjonowanieRynku R07#6 237

strzeganie zakazów oraz stosowanie zabronionych przez państwo praktyk monopolistycznych.

Jeżeli monopol występuje w skali krajowej, to instrumentem przeciwdziałania praktykom monopolistycznym przez podmioty rynku (nabywców) staje się import produktów. Wzrost importu nie prowadzi wprawdzie do zmian regulacji porozumień monopolistycznych ani struktury podmiotowej rynku, ale wpływa na postępowanie monopolistów, którzy są zmuszeni do uczestniczenia w procesach konkurencyjnych. Skuteczność przeciwdziałania praktykom monopolistycznym za pomocą importu zależy od relacji cen oraz relacji jakości produktów oferowanych przez monopolistę oraz produktów importowanych, spełniających funkcję substytutów.

Proces demonopolizacji rynku może być, przy danej strukturze podmiotowej rynku, oparty na:

—    przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym,

—    regulacji porozumień monopolistycznych.

Tego typu proces demonopolizacji rynku przewiduje dwa kierunki postępowania, wykraczające poza sferę oddziaływania na skutki funkcjonowania monopolu. Regulowanie porozumień monopolistycznych między sprzedawcami jest elementem funkcji państwa, realizowanych w ramach polityki interwencyjnej na rynku. Państwo reguluje porozumienia monopolistyczne na rynku za pomocą systemu prawmego, określającego:

—    rodzaj porozumień monopolistycznych, które mogą być zawierane między sprzedawcami,

—    sfery życia gospodarczego, w których porozumienia monopolistyczne są zabronione, oraz takie sfery, w których przynajmniej pewme rodzaje porozumień monopolistycznych są dozwolone²⁰.

Regulacja porozumień monopolistycznych jest instrumentem, który wykorzystuje państwo w procesie zmian zakresu występowania sytuacji monopolistycznych na rynku. Ograniczając rodzaje dozwo-

²⁰ U. Basseler, J. Heinrich, W. Koch, Grundlagen.... jw., s. 212. Regulacja porozumień monopolistycznych jest w większości krajów oparta na prawie antykar-telowym. Jednakże również w większości krajów są dopuszczane liczne wyjątki od stosowania prawa anlykartelowego.

lonych porozumień monopolistycznych między sprzedawcami oraz rozszerzając zakres sfer życia gospodarczego, w których porozumienia są zabronione, państwo sprzyja procesom demonopolizacji rynku. Demonopolizacja rynku za pomocą regulacji dozwolonych oraz zabronionych porozumień monopolistycznych między sprzedawcami stwarza przesłanki ograniczania praktyk monopolistycznych.

Proces demonopolizacji rynku może być wreszcie oparty na wykorzystywaniu wszystkich wymienionych kierunków postępowania, a więc obejmujących również zmiany struktury podmiotowej rynku. Przebieg procesu demonopolizacji rynku, połączony ze zmianami jego struktury podmiotowej, zależy od źródeł powstania sytuacji monopolistycznej. Jeżeli źródła powstania monopolu mają charakter pozarynkowy (telekomunikacja, energetyka itd.), to państwo może zmieniać strukturę podmiotową rynku, ale dzięki temu nie powstają sytuacje konkurencyjne, niezależnie od liczby działających podmiotów gospodarczych. Państwo reguluje funkcjonowanie tych podmiotów, ustalając im parametry działania. Sprzedawcy nie mogą zawierać porozumień monopolistycznych, gdyż parametry działania, które mogłyby być przedmiotem tych porozumień, znajdują się poza sferą ich decyzji. Wyłączenie parametrów działania (np. cen) jako składników procesów negocjacyjnych między sprzedawcami a nabywcami powoduje równocześnie, że nie mogą być one podstawą stosowania praktyk monopolistycznych przez sprzedawców.

Demonopolizacja połączona ze zmianami struktury podmioto-wej rynku dotyczy zwłaszcza sytuacji, w^r której źródła monopolu mają rynkowy charakter. Zmiany struktury podmiotowej rynku mogą być oparte na podziale działalności monopolistów oraz wyodrębnianiu na jej gruncie kilku podmiotów. Jednakże żaden monopolista ani nie jest zagrożony bankructwem, ani nie zamierza osłabiać swojej pozycji na rynku przez podział prowadzonej działalności. Realną podstawą zmian struktury podmiotowej rynku oraz eliminowania sytuacji monopolistycznych może więc być wchodzenie nowych sprzedawców na rynek. Nowi sprzedawcy mogą wkraczać do segmentów rynku opanowanych przez monopolistów w zależności od dwóch czynników:

237