FunkcjonowanieRynku R07#2 233

Wyższy stopień imperatyw-ności. charakteryzujący potrzeby, oraz wyższy stopień intensywności konkurencji między nabywcami powodują wzrost stopnia ich skłonności do akceptowania bezwzględnego lub względnego wzrostu kosztów lub innych niedogodności, wywoływanych stosowaniem przez sprzedawców praktyk monopolistycznych.

Trudności przeciwdziałania przez nabywców' praktykom monopolistycznym mogą skłaniać państwo do zwiększania swojego udziału w tym procesie. Stosowanie praktyk monopolistycznych może być łagodzone za pomocą wprowadzania podatku proporcjonalnego do zmian poziomu cen lub progresywnego opodatkowania zysków osiąganych przez monopolistów. Opodatkowanie to może bowiem osłabiać skłonności monopolistów zarówno do nadmiernego podwyższania poziomu cen, jak i podejmowania innych przedsięwzięć, zmierzających do zwiększenia poziomu zysku kosztem nabywców'.

Praktyki monopolistyczne nie muszą być wyłącznie udziałem sprzedawców funkcjonujących w sytuacjach monopolistycznych. Mogą być one stosowane również przez nabywców działających w sytuacjach monopsonicznych (klasyczny monopson lub porozumienia między nabywcami). Praktyki monopolistyczne stosowane przez nabywców mogą polegać przede wszystkim na wyborze takich kierunków' postępowania, które zmierzają do:

—    określania minimalnego poziomu jakości produktów lub usług jako warunku ich nabycia oraz minimalnej wielkości jednorazowego zakupu,

—    uzależniania nabycia produktu lub usługi od zaoferowania przez sprzedawców dodatkowych świadczeń na rzecz nabywcy,

—    narzucania sprzedawcom organizacyjno-technicznych warunków w'ymiany,

—    odmowy nabycia produktów lub usług od określonych grup sprzedawców (bojkot sprzedawców),

—    ograniczania innym nabywcom dostępu do rynku.

Motywy oraz konsekwencje stosowania przez nabywców praktyk

monopolistycznych są podobne do motywów i konsekwencji towarzyszących występowaniu na rynku sytuacji monopolistycznych. Jednakże w przeciwieństwie do poprzedniej sytuacji, podmiotem, który osiąga rentę monopolową, jest w tym przypadku nabywca, powiększający efekty swojego działania dzięki korzystnemu usytuowaniu wobec działających na rynku sprzedawców. Z kolei dodatkowe koszty, wynikające ze stosowania przez nabywcę praktyk monopolistycznych, ponoszą w tej sytuacji sprzedawcy.

Praktyki monopolistyczne oraz ujemne konsekwencje, których mogą doświadczać sprzedawcy lub nabywcy w następstwie ich stosowania, są jednym z podstawowych źródeł przedsięwzięć podejmowanych na rzecz demonopolizacji rynku.

8. Demonopolizacja rynku

Demonopolizacja może być interpretowana jako celowe działania państwa oraz innych podmiotów rynku, wymierzone w sytuacje monopolistyczne, które, jak już wskazywano, mogą powstawać pod wpływem funkcjonowania monopolu, a także w następstwie zawierania porozumień monopolistycznych. Przedmiotowy zakres tych działań obejmuje oddziaływanie zarówno na źródła powstawania tych sytuacji, jak i na ich konsekwencje, przejawiające się w stosowaniu przez podmioty rynku praktyk monopolistycznych. Proces demonopolizacji rynku jest więc bezpośrednio związany z mechanizmem przyczynowo-skutkowym, który towarzyszy sytuacjom monopolistycznym.

Przedsięwzięcia na rzecz demonopolizacji rynku rodzą się na gruncie oraz pod wpływem splotu zależności, które są przedstawione na rys. 76.

Rysunek 76

Podstawy demonopolizacji rynku

233