FunkcjonowanieRynku R07"6 227

—    porozumienia dotyczące parametrów działania oraz podziału rynku,

—    porozumienia obejmujące wydziełone sfery działania podmiotów rynku.

Oba rodzaje porozumień monopolistycznych są instrumentami osiągania przez podmioty rynku takich efektów działania, które nie mogą być osiągane za pomocą indywidualnie podejmowanych działań. Podstawowymi podmiotami porozumień monopolistycznych są sprzedawcy, których dążenie do wzrostu efektów działania oraz redukcji zagrożeń jest przez uczestnictwo w porozumieniach okupione dobrowolnymi ograniczeniami zakresu swobody postępowania na rynku.

Porozumienia dotyczące parametrów działania przybierają najczęściej postać porozumień typu kartelowego. Kartel jest porozumieniem między sprzedawcami, które ma na celu ograniczenie lub wyeliminowanie konkurencji między jego uczestnikami, zachowującymi prawną, ekonomiczną oraz organizacyjną samodzielność. Porozumienia typu kartelowego mogą obejmować większą lub mniejszą liczbę parametrów działania, którymi posługują się sprzedawcy na rynku. Parametr działania, który staje się przedmiotem porozumienia monopolistycznego, przestaje być dla indywidualnego sprzedawcy instrumentem konkurenci¹⁴.

Przedmiotem porozumienia między sprzedawcami mogą być przede wszystkim zasady kształtowania cen lub bezpośrednio ceny jako parametr działania (kartel cenowy). Porozumienie między sprzedawcami może przewidywać:

—    kształtowanie cen na danym poziomie, który nie może być zmieniany przez uczestnika porozumienia bez zgody innych sprzedawców,

—    ustalanie cen minimalnych, które mogą być podwyższane przez uczestników porozumienia, lecz nie mogą być obniżane.

Porozumienia cenowe są podstawą ograniczania lub eliminowania konkurencji cenowej między sprzedawcami.

Przedmiotem porozumienia mogą być: globalna wielkość podaży produktów lub usług oferowanych w danym segmencie rynku oraz

¹⁴ H. Berg. Wettbewerbspolitik. W: Yahlens Kompendium..., jw., s. 234-235.

wielkość udziału w niej poszczególnych sprzedawców, będących uczestnikami porozumienia (kartel ilościowy). Uczestnicy porozumienia, przy danej wielkości podaży oraz danej jakości przedmiotów wymiany, które nie mogą ulegać zmianie (kontyngentowanie podaży), mogą wówczas operować zmianami poziomu cen. Jeżeli przedmiotem porozumienia stają się równocześnie oba parametry działania, a więc zarówno podaż, jak i cena, to ograniczeniu lub eliminacji ulega konkurencja cenowa oraz konkurencja ilościowo--jakościowa między sprzedawcami.

Porozumienia monopolistyczne między sprzedawcami nie muszą się ograniczać do cen oraz podaży. Mogą one dotyczyć również innych warunków wymiany (warunków dostawy, płatności itd.), zasad organizowania procesów sprzedaży za pomocą selektywnie wybranych kanałów dystrybucji oraz innych parametrów działania (np. reklamy). Porozumienie monopolistyczne jest podstawą ujednolicania tych warunków oraz zasad postępowania, które w stosunkach z nabywcami uzyskują jednorodny charakter, tracąc jednocześnie funkcje instrumentu konkurencji między sprzedawcami — uczestnikami porozumienia.

Porozumienia typu kartelowego mogą dotyczyć nie tylko większej lub mniejszej liczby parametrów działania, lecz także podziału rynku między sprzedawcami. Podział ten jest oparty na wyodrębnieniu segmentów rynku, które są obsługiwane indywidualnie (na zasadzie wyłączności) przez poszczególnych uczestników porozumienia. Ograniczanie lub eliminacja procesów konkurencyjnych między sprzedawcami nie są w tej sytuacji oparte na usztywnianiu parametrów działania, lecz na tworzeniu klasycznych pozycji monopolistycznych w obrębie poszczególnych segmentów rynku.

Skłonność sprzedawców do zawierania porozumień monopolistycznych typu kartelowego zależy od wielu czynników. Jest ona tym większa, im:

—    ostrzejsze są ograniczenia po stronie popytu,

—    mniejsza jest liczba sprzedawców, których interesy wymagają uzgodnienia,

—    wyższy stopień homogeniczności charakteryzuje oferowane przez nich produkty lub usługi,

227