FunkcjonowanieRynku R09(0 281

Rozwój konkurencji monopolistycznej na grancie różnicowania produktów oznacza, że podstawowym kryterium jej wyróżniania jest jakościowa cecha rynku, a więc jego heterogeniczność. Cecha ta oddala konkurencję monopolistyczną od konkurencji doskonałej, która rozwija się na homogenicznym rynku. Drugorzędne znaczenie ma liczba sprzedawców, których w warunkach konkurencji monopolistycznej może być wielu, o małym udziale w ogólnej wielkości podaży. Konkurencja monopolistyczna może się więc pojawiać przy zatomizowanej strukturze podaży. Podstawowymi instrumentami konkurencji monopolistycznej stają się produkt oraz jego różnicowanie, a więc instrumenty wykraczające poza cenę i wielkość podaży.

Proces różnicowania produktu, zmierzający do jego wyróżnienia w grupie podobnych produktów, nie oznacza, że w ogóle przestają być one substytutami. Jednakże dążenie sprzedawcy do wyróżnienia produktu prowadzi do wytworzenia luki substytucyjnej między tym produktem a innymi produktami, wyrażającej istnienie substytutów o niedoskonałym charakterze.

Sfera substytucji (konkurencji) między produktami oraz luka substytucyjna między nimi mogą być zróżnicowane i ulegać zmianom. Sferę substytucji oraz lukę substytucyjną między produktami A i B ilustruje rys. 87.

Rysunek 87

Sfera substytucji oraz luka substytucyjna między produktami A i B

Luka substytucyjna

Sfera substytucji (konkurencji)

Im większa jest sfera substytucji między produktami, tym więcej elementów konkurencji zawiera w sobie konkurencja monopolistyczna. Z kolei im większa jest luka substytucyjna między produktami oferowanymi przez sprzedawcę oraz jego konkurentów, tym więcej zawiera ona w sobie elementów monopolu. Sprzedawca uczestniczący w konkurencji monopolistycznej zmierza do zwiększania luki substytucyjnej między produktami, a więc wzmacniania elementów monopolu. Wzmacniając te elementy, zwiększa sobie stopień niezależności działania od konkurentów oraz rozszerza zakres swobody w dziedzinie skutecznego operowania instrumentami konkurencji.

Stworzenie luki substytucyjnej między produktami oznacza możliwość wyodrębnienia przez sprzedawcę wydzielonego segmentu rynku skupiającego nabywców, którzy przy danych cenach preferują wyróżniony produkt. W warunkach konkurencji monopolistycznej nie ma więc bezpośredniej współzależności między działającymi na rynku sprzedawcami¹. Brak tej współzależności oznacza zmniejszenie poziomu mobilności popytu oraz możliwość regulowania przez indywidualnego sprzedawcę swojego udziału w rynku. Możliwości te wzrastają wraz ze spadkiem stopnia homogeniczności rynku i odwrotnie.

Istnienie luki substytucyjnej między produktami oraz wydzielonego segmentu rynku prowadzi do zmniejszenia poziomu mieszanej elastyczności popytu. Dla sprzedawcy, który dysponuje zróżnicowanym produktem, oznacza to zwiększenie możliwości operowania ceną oraz jej podwyższania bez wywoływania negatywnych reakcji lub przy wywoływaniu słabych reakcji nabywców. Towarzysząca tym reakcjom mobilność popytu między produktami oraz między sprzedawcami kształtuje się wówczas na niskim poziomie.

Jednakże tego typu postępowanie nabywców oraz ograniczenie mobilności popytu są możliwe tylko w pewnym przedziale zmian cen, takim mianowicie, który jest przez nich akceptowany. Przedział ten wyznacza sprzedawcy obszar działania monopolistycznego, a więc postępowania charakterystycznego dla klasycznego monopolisty. Ob-

281

1

Odróżnia to m.in. konkurencję monopolistyczną od konkurencji oligopolis-tycznej.