Geografia turyzmu1

ŻŻK    H Zmiany w siodowt^ii n|io)rt / ii vi 11 i pizyiodniczyni pod wpływem turystyki

no zachodnich wyhr/W.y Mnditgitsluuu wyspa Nosy IU\ gdzie koncentruje się aż hO% przyjazdowego ruchu iiuystyc/rgo /daniem ('. ('ahanne L1994J występuje im niej istotny czynnik hatmi|ący to/wó| Ituyslyki, a mianowicie liczne siedliska komarów (na drugim miejscu jest dyskomlori luryslów spowodowany wypalaniem przez mieszkańców roślinności w celu zdobycia nowych terenów pod uprawy).

Jedną z szans pogodzenia rosnącego zainteresowania społecznego turystyką z wymogami ochrony przyrody jest coraz większa popularność wspomnianej wcześniej turystyki alternatywnej, a zwłaszcza ekoturystyki. Podczas badań kwestionariuszowych przeprowadzonych w początkach lat osiemdziesiątych w Stanach /jednoczonych 29 min Amerykanów okazało się zwolennikami „niekonsumpcyj-ncgo” korzystania ze środowiska naturalnego [Boo 1990, 3].

Zdaniem E. Inskeepa [1991, 459-467] turystyka alternatywna (którą nazywa „turystyką zrównoważoną”, ang. sustainable tourism) powinna charakteryzować się następującymi cechami:

•    uwzględniać specyfikę kulturową i przyrodniczą obszaru;

•    angażować ludność miejscową;

•    uwzględniać w analizie kosztów i korzyści działalności turystycznej nie tylko obecną sytuację, ale również przyszłe następstwa, zwracając przy tym uwagę, aby koszty i korzyści były równomiernie rozłożone między turystów i miejscową ludność;

•    dążeniem do zachowania przyrody dla następnych pokoleń;

•    zintegrowaniem turystyki z innymi działami gospodarki;

•    dokonaniem oceny wpływu turystyki na środowisko przyrodnicze i kulturowe oraz podjęciem odpowiednich działań, aby nie był on niekorzystny.

('oraz częściej używane pojęcie „turystyka zrównoważona” pochodzi od powszechnie akceptowanego terminu „rozwój zrównoważony” (lub „rozwój trwały”). Pojęcie rozwoju zrównoważonego jest najczęściej rozumiane jako rozwój bez dalszego naruszania zasobów naturalnych, rozwój pozostający w zgodzie oraz w harmonii z przyrodą i otaczającym światem. Chociaż powyższa definicja w pełni określa pojęcie rozwoju zrównoważonego w odniesieniu do środowiska przyrodniczego, w naukach społecznych jest ono rozumiane jako zmiana celów ekonomicznych, polegająca na położeniu nacisku nie na wzrost gospodarczy, ale na jakość życia. Jak podaje zajmujący się perspektywami rozwoju turystyki w Republice Południowej Afryki P. Hattingh [1994, 3], niekiedy turystyka alternatywna (nazywana jednak przez niego ecotourism) może mieć wymiar polityczny*. W konkretnym przypadku RPA, w obliczu ogromnych różnie kulturowych i w poziomie zamożności, będących pozostałością po polityce apartheidu, turystyka może być jedyną perspe-

' I’. I liiitittgh przytacza w tym kontekście wypowiedz Npkmtrtim (Irnciulnrgo .Światowej Organizacji Turystycznej: ..Turystyka jest na płcrwsz*| tiuli walki n zlikwidowanie uhóslwii, tworzy ,stanowiska pracy, sprowadza picnił|d/.c z zagranicy, n*Wli|#Hj* |milil#mv wsi om/ stymuluje rozwój społeczny i kulturalny w społecznościach lokalnych" jllftlllHglł IWW, tj

22*)

K /lniany w środowisku spoimytiym i |H#v*imIhi> fyiu |hhI wpływem turystyki

ktywą dla rozwoju terenów o dohi/c zm Iłowanym środowisku przyrodniczym oraz dla obszarów peryferyjnych w sensie spoin /no ekonoinicznym.

Chociaż koncepcja turystyki idlemnlywuej wynika przede wszystkim z przesłanek zakładających bezkolizyjne lunkcjonowanic człowieka i przyrody, niektórzy badacze wykazują, żc może ona być również uzasadniona ekonomicznie. Jak podaje E. Boo [1990, I6|, obliczenia przeprowadzone dla chętnie odwiedzanego przez turystów Parku Narodowego Amboseli (Kenia) dowiodły, że roczny dochód, jaki przynosi obecność w parku 1 lwa wynosi około 27 000 USD, stada słoni nawet 610 000 USD. Jednocześnie wykazano, że roczny dochód z tytułu wpływów od turystów odwiedzających park jest 18 razy większy, niż dochód, jaki byłby w przypadku przekształcenia parku Amboseli w obszary hodowli bydła. Jednak szczególnie wyraźne korzyści z turystyki alternatywnej występują na terenach pozbawionych innych możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego. Regionem, gdzie rozwój tej formy turystyki jest szczególnie pożądany, jest północna Tajlandia, która do niedawna była jednym z głównych obszarów uprawy maku oraz produkcji opium i heroiny. W ramach walki z uprawą maku i w celu zapewnieniu miejscowej ludności innych źródeł dochodu, rząd tajlandzki zaczął popierać rozwój turystyki, skupiając uwagę głównie na popularyzowaniu turystyki trampingowej Urekking). Zdaniem P. Deardena [1991] w końcu lat osiemdziesiątych góry w północnej Tajlandii odwiedzało rocznie co najmniej 100 000 turystów uprawiających tę formę turystyki, co dawało roczny dochód miejscowej ludności około 2 min USD. Ponadto roczne dochody przedsiębiorstw organizujących wyprawy do północnej Tajlandii oceniano na 5,5 min USD, co oznaczało, że turystyka stała się głównym źródłem dochodów w tej części kraju (wcześniej były nimi uprawa maku i przemyt).

Jednak nawet na terenach, gdzie występuje niemal wyłącznie turystyka uzna wana za turystykę alternatywną (lub ekoturystyka), dochodzi do niekorzystnych zmian w przyrodzie. Znane są przekształcenia w środowisku przyrodniczym spowodowane przez turystów uprawiających trekking w rejonie szczytów Annapurna oraz Mount Everest (Nepal), gdzie w wyniku masowego zbaczania turystów ze ścieżek doszło do poważnych zniszczeń w szacie roślinnej, co z kolei pociągnęło za sobą erozję gleby oraz zagrożenie dla występujących w tym rejonie pandy małe j i pantery śnieżnej. W ocenie E. Boo [1990] oraz P.P. Karana i C. Mathera [I9K5| głównym powodem wylesienia na znacznych powierzchniach w parkach narotlo wych Annapurna i Sagarmatha jest wzrost zapotrzebowania na drewno opalowe, co jest ubocznym skutkiem napływu turystów. Zdaniem tych samych autorów ko lejnym problemem w odwiedzanych przez turystów rejonach Nepalu jest zanieczyszczenie środowiska odpadami (np. puszkami, butelkami, workami foliowymi) oraz tragiczny stan sanitarny terenów wzdłuż, niektórych szlaków (wynik bruku toalet). Dotyczy In zwłaszcza terenów popularnych wśród turystów uprawiających trekking u podnóżu Mount Iwcrestu. Na ogół turyści przybywają lu samochodem