IMAG0291 (4)

D£XV1I 1 JĘZYK POLSKI 35

„p. a) na -e: polkomecie 'eine kleine Weiber-cornettc*. poUecie halber Somroer’, półlocie halb

polmancie 'Art Weiber-Mantelchen’, polpiętrze, polu ozu przednie, polzegarze. też południe.

Mna *k: polarkuszek, polbożek. poldzialek. polgębek (półgębkiem mówić), połgroszek. połkadek polkoszek, półmisek, połrękawek, połsetek. poltalarek

Form z rzeczownikiem w dopełniaczu jest najwięcej, np. poherkla. połcudzoziemca.

•cUragmy, połdrogi, połgalki. połkręgu. połgarca <daj mi połgarca a jemu garniec wina), poł-fiewy, półgodziny [półgodziny do piątej), polgoleni (do połgoleni suknia), połgrzywnt polkorca foBuifiyca, połłata (i poUecie), połłota (i półlocie), połpalca [na polpalca m ssaki, szeroki), polpostu [polpostu tylko odpoicić). polroka (i półrocze), połwiadra. polwłokl (i połsełoczrk). półwyspy fdtttkna...

Formacji z rzeczownikiem w mianowniku jest u Troca już trochę więcej (u Ktiapskicgo byl tylko pólbral): połhrat "Halb-Bruder, brat jednej matki, innego ojca*, połhak. połmałicnstwo 'małżeństwo doczesne', połrolntk, potzwyciężca 'Mitsieger’; jest u Troca i północ (i z dopełniaczem połnocy) I. 'Mittcrnacht' (dobrze z polnocy było; w północy bywają pokusy), 2. *Nord, Nordgcgcnd* kraj tut palnoc leżący).

Wśród przykładów z dopełniaczem, a więc typu połgarca, zwraca uwagę to. że w podanych przez Troca przykładach użycia takich «rzeczowników» występują tylko Utkie sytuacje składniowe, które wymagają przypadków zależnych, np. daj mi połgarca wina, do polgoleni suknia, polpostu tylko odpoicić, też w polnocy bywają pokusy; jedynie w przykładzie półgodziny do piątej owo półgodziny zajmuje pozycję mianownika.

2.5.    W słowniku Lindego pod hasłem pół jest krótka charakterystyka formacji z tym «przedrostkiem» z przykładami:

południe, pólsferze, póljedwabie, półkadek, pólkufek, półmisek, też północ, pólbrat etc. Jednak nijwięcej przykładów w tym wstępie Linde przytacza na formy z dopełniaczem: pólluzina. póhtlersza, pólfunta. pólgarnca. pólgrosza, półkorca.

Przy hasłach «dopełniaczowych» typu pólarkusza, półboga Linde na ogół zaznacza „sine nominativi” (rzadziej) lub - częściej — „nominativus car(et)" (— mianownika brak), jednak te formy «dopclniaczowe» mają często przypadki zależne, cytowane przez Lindego, np. jest hasło półboga („nom. car."), ale w przykładzie: Stał się im ledwo nie półbogiem XVIII w., Lud przywykł do bohatyrów półbogów XVIII w., połgarca („nom. car.”), ale w przykładzie: Garniec ma dwa połgarca XVIII w. (jakby nietypowy bier. Im.?); pólgranatu („nom. car."), ale w przykładzie: Woźnica w pólgranacie, pachołcy w bławacie XVIII w.; pólgrosza („nom. car."), ale w przykładzie: Darmo, już nie poradzisz, kiedy złe pólgrosze XVII w. (ale z druku XVIII-wiecznego); półkaczki („nom. car."), ale w przykładzie: Półkaczkami nazywają się ptaki... XVIII w.; pólkresu („nom. car."), ale w przykładzie: W półkresie twym... XVI w. (z druku XVIII w.); pólręki („nom. car.") 'połowa ręki’, ale: Co to za rany panie w pólręku twoich XVI w.; półtonu („nom. car.”), ale: w muzyce półtonów czyli semitonów jest pięć XVIII w. itd.

Są też u Lindego przykłady na formy «mianownikowe», którym wcześniej odpowiadały formy «dopełniaczowe», np. pólokrąg 'der halbe Kreis’ (XVIII w.), półwysep, półwyspa ’die Halbinsel’ (XVIII w.).

2.6.    Zasadnicza zmiana w zakresie formacji «dopełniaczowych» dokonała się w XIX w., a wyraźny ślad tego mamy w SWil. Po prostu zniknęły w zasadzie z tego słownika formacje typu pólarkusza, półboga itd. Jest tylko pólarkusz i pólarkusze. nie ma pólarkusza, jest półbóg i pólboże, też półbożec i pólbożek, ale nie ma formy półboga itd., itd.

Kilka zachowanych w SWil form «dopełniaczowych» zostało określonych jako «nicodm.». np.półćwierci 'ósma część czego', połdrogi, pólkopy (pól kopy groszy), ale półkopek 'kupa zboża ze 30 snopów’, pólmgia 'rzezaniec...’. Pod hasłem półkwadransa 'ósma część godziny' w SWil

i*