IMAG0504 (3)

a Język polski

zmian i otoczenie zewnętrzne (strukturalna adaptacja do Zachodu). Nowa reguły ideologiczne (por. liberalna demokracja, urynkowienie gospodarką społeczeństwo obywatelskie itd.) sterowały przebudową polityczno-wjpnH mierną, społeczną i kulturową. Niektóre stare instytucje znikają, inne przebudowują się i rozwijąją. Powstają też zupełnie nowe (por, MorawlMI 1998),

Mija obecnie dziesięć lnt budowania nowogo ustroju, WprowadztmivJD Ideologicznych reguł napotyka na bariery, ponieważ nie są dostatecznie slirn-monizowmio warunki przamlnn (wartości i cele społeczne, aktorzy społeczni jako nosiciele tych wartości, metody działań, środki itd,). NlcmnląJ Dowe krzepnie, Zmlonlają się stosunki własnościowe, wzrusta produkt krajowy brutto, konsumpcja nabiera znaczenia społecznego i gospodarczego, T\vorzy się elita pieniądza i wmacnia klasu średnia, powitąją nowe zawody, diod /urazom obserwuje się tnurgimilizację sporej części społeczeństwa (bieda, bezrobocie, patologie), Niewątpliwio najsiubszc jest skonsolidowanie nowego systemu na płaszczyźnie społecznej 1 kulturowej. Jednak zmiana mentalności i zachowań ludzi wymaga znucznic więcej czasu.

Zmiany społeczno-demograficzne

W dotychczasowych powojennych dziejach społeczeństwa polskiego wyraźną, choć do pewnego stopnia umowną cenzurę stanowi rok zwrotu ustrojowego, tj. 1989. Za jej przyjęciem przemawiają znaczące wydarzenia społeczno-polityczne, które układają się w proces transformacji nie tylko ustrojowej. Zarazem wiele procesów społecznych - zarówno długiego trwania jak i krótszych czasowo -ma swój początek i koniec niezależnie od tej daty. Polskie i całe środkowo-wschodnioeuropejskie przejście ma ponadto związek z globalnymi przeobrażeniami.

W powojenny czas społeczeństwo polskie wchodziło jako wspólnota o długich historycznych tradycjach i o mocno zakorzenionych właściwościach, a także o wyrazistej samoświadomości i tożsamości narodowej. Zarazem było to społeczeństwo o nienowoczesnej strukturze oraz poważnie zdezintegrowane przez warunki wojenne i tużpowojenne. Kolejny też raz zostało dotknięte negatywną selekcją pokoleń - powtórzyły się ciężkie wo-jcnno-powstańcze straty wśród narodowych elit.

Większość społeczeństwa wchodziła w nowy czas z nadziejami na polepszenie bytu osobistego, narodowego i państwowego. RównoczeŚntó ujawniały się tendencje do odbudowy życia społecznego według wzorów przedwojennych. Zderzały się one z oczekiwaniami reform oraz koniecznością przystosowania się do nowych warunków. Stworzyły je wielkie wojenne zniszczenia, zmiana granic państwowych i wielkie, wielomilionowe ruchy migracyjne ze wschodu i centrum na zachód, na tzw, ziemie odzyskane, a także działania nowych władz państwowych,

Początkowo nowe władze nie były zdecydowane co do modelu państwa i społeczeństwa, Nic zakładano imitacji wzorów radzieckich. Dopiero narastajucn zimnu wojna przesądziła o wyborze kierunku. W 1948 r. ogłoszony został program budowy socjalizmu w Polsce. Zakładał on cywilizacyjną modernizację kraju (sprowadzającą się do jego industralizacji oraz upowszechnienie dostępu do oświaty i kultury), | także budowę społeczeństwa socjalistycznego.

W zakresie modernizacji osiągnięto sukcesy połowiczne, Kosztem głównie wsi stworzono ciężki przemysł, ale postęp przemysłowy załamał się już w 1956 r. Ponowne ożywienie dzięki zachodnim pożyczkom w pierwszej połowic lat 70. również nic trwało długo. Załamanie nastąpiło w lalach 1980/1981, a ciężki kryzys gospodarczy (i polityczny) ciągnął się do początków lat 90. Stosunkowo szybko postępowała urbanizacja kraju. Już w 1966 r. nastąpiło zrównanie liczby mieszkańców miast i wsi, a następnie zarysowała się demograficzna przewaga miast (ponad 60% w 1989 r.). Upowszechniono oświatę na szczeblu podstawowym i ponadpodstawowym (zawodowym i średnim), likwidując analfabetyzm już na początku lat 50. Natomiast dostęp do szkolnictwa wyższego zatrzymał się na poziomie kilkunastu procent rocznika młodzieży, a liczba osób z wyższym wykształceniem wyniosła w 1989 r. nieco ponad siedem procent. Za względnie znaczący należy chyba uznać, zwłaszcza z perspektywy lat 90., sukces w upowszechnianiu dostępu do kultury wysokiej oraz tzw. uczestnictwa w kulturze. Zupełnie aftr‘isij1(ło ^aś% natomiast zbudować socjalistycznego społeczeństwa, choć w imię przekształcenia utopijnego ideologicznego modelu w praktykę społeczną usiłowano wymusić rozmaite procesy społeczne. Nie pozostały one bez śladu w społecznej rzeczywistości. Dla realizacji wizji społeczeństwa bezklasowego podjęto planową dekompozycję klas i warstw społecznych. Za przodującą uznano klasę robotniczą. Wysoko w hierarchii stawiano inteligencją pracującą. Była to tzw. nowa inteligencja, pochodząca z awansu społecznego, obejmująca głównie specjalistów (nauczycieli, inżynierów, lekarzy itd.) oraz aparat administracyjny. Przeciwstawiono ją stare/ inteligencji, której trzon stanowili twórcy. W sojuszu z klasą robotniczą pozostawali chłopi {sojusz robotniczo-chłopski) i rzemieślnicy. Natomiast zdecydowaną walkę wydano przeżytkom burżuazyjno-obszami-czym i tzw. klasie średniej.