IMAG0505 (2)

Język polski

W realnym życiu społecznym równościowa homogenizacja społectf nie sprawdziła się. Tworzyły się nowe heterogenne warstwy 1 obok wilejowanych korporacji zawodowych (m.in. górnicy, hutnicy, stoczniotlfl cy) wyróżnioną pozycję zajmowała tzw. nomenklatura. Pojawiły się brudne wspólnoty, a w latach 70. i 80. zalążki klasy średniej.

Niepowodzenia projektu budowy socjalistycznego ustroju i społeczeństwa sprawiły, że mimo awansu społecznego zarysowała się wyraźna opozycja społeczeństwa i władzy (MY-ONI). Polak znalazł się więc ponownie pod wpływem podwójnej kontroli: oficjalnej i grup opiniotwórczych. Ewolucja świadomości społecznej szła w kierunku etosu (szlachecko-inteligenc-kiego) tych grup, tj. warstw wyższych, por. Podgórecki 1995. Doprowadziło to do powstania ruchu „Solidarności” (1980) i do zmiany ustrojowej w 1989 r.

Polski przełom ustrojowy zbiega się z globalnym splotem faktów rozciągłych w czasie i przestrzeni z różnych dziedzin życia społecznego. Nawzajem się one stymulują, powodując zmiany w świadomości i w zachowaniach ludzi. Nauki społeczne próbują przedstawić różne raczej fragmentaryczne koncepcje opisu (por. teoria transformacji, koncepcja niekompetencji, teoria społeczeństwa obywatelskiego, koncepcja anomii). Obraz społeczeństwa polskiego nie jest więc jasny Następuje destrukcja dawnych wizji społecznych, które ożywiała opozycja MY-ONI. Zmiana stosunków własnościowych sprzyja budow aniu elity pieniądza i klasy średniej. Spada znaczenie klasy robotniczej, chłopów, inteligencji i rzemieślników. Zjawiskiem społecznym o dużych rozmiarach (do 20%) stała się różnego rodzaju marginalizacja (bezradność, bezrobocie, narkomania, przestępczość itd.).

Można zatem mówić o zasadniczych zmianach społecznych w skali makrospołecznej. Obserwuje się m.in. koniec wielkich klas i warstw oraz wykształcenie się grup mikrointeresów, spór o charakter demokracji, deeli-taryzacją (mentalność masowa urabia elity społeczne), tworzenie się społeczeństwa konsumpcyjnego przy równoczesnym szerokim marginesie biedy, kryzys tożsamości i budzenie się różnego rodzaju fundamentali-zmów). W wymiarze mikrospołecznym i osobowościowym widoczny jest m.in. kryzys rodziny i przebudowa relapjr międzyludzkich, rozchwianie wartości, korozja charakterów. Szybkie zmiany stawiają więc problem polskiej tożsamości w skali społecznej i jednostkowej.

Zmiany w kulturze

O kulturze polskiej lat powojennych można najogólniej powiedzieć, żc rozwijała się mimo nie zawsze sprzyjających okoliczności we wszystkich sferach typowych dla rozwiniętych kultur narodowych. Zachowując swoją tożsamość, nie poddawała się naciskom ideologiczno-politycznym. Zarazem cechowała ją otwartość - reagowała i reaguje na oddziaływania innych kultur, zwłaszcza zachodniej. Sytuację kulturową Polski można próbować opisać, odwołując się do różnych kategorii, przede wszystkim tradycji (por. termin charakter narodowy), chaosu kultorowegO i niedopasowania.

Przez tradycję rozumie się przekazywany z pokolenia na pokolenie „materiał myślowy”, obejmujący bardzo różnorodne elementy, m.in. wartości, idee, wzorce, potrzeby, obyczaje itd. Istotne jest, dlaczego pewne składniki kultury minionych epok trwają i wchodzą w skład aktualnego wyposażenia kulturowego (mechanizm selekcji i siła tradycji) i czy nie są czynnikiem hamującym dzisiejsze dążenia, podyktowane przez istniejący układ stosunków społecznych. Regulacyjna w stosunku do zachowań ludzkich rola tradycji ujawnia się zwłaszcza w czasach przełomów, blokując lub spowalniając przemiany (innowacje). Radykalne przemiany obiektywnego układu społeczno-ekonomicznego wymagają funkcjonalnego dostosowania się dotychczasowych przekonań, ich mniej lub bardziej radykalnej zmiany, czyli pojawienia się innowacji.

Opór wobec zmian w praktyce „materialnej” ustroju socjalistycznego i nowego po 1989 r. nie wynika tylko z istnienia kapitalistycznej czy socjalistycznej mentalności Polaków (por. naideologizowane terminy przeżytki buńuazyjne i homo sovieticus). Jest on głębiej kulturowo uwarunkowany przez ogólną orientację kultury polskiej, jej ethos narodowy. Do głównych cech polskiego charakteru narodowego zalicza s^ęm.m. (por. Kłoskowska

■I

•    tradycjonalizm (niemaowacyiność). ytwhiikojaoY z rustykalizmu, tj. silnego związku z cywil^agją yS^^^ćjlnjożalfebraz z aksjologicznego nastawienia na zachowanie tożsarnoŚGhnarodoĄyej. wobec j ej zagrożeń; silna pozycjalmltuiy^a^eol^^^mćsionehdorangi wartości ogól-nonarodowej;

•    kult pjK6śz|iypj|i romar^y^^tMijniepodległościowy (bohaterszczy-zna);

•    światopogląd religijno-patriotyczny (Polak-katolik, pieśń Boże, coś

-    ^JPffli*^^es^^at'^v!^nei obyczajowości prywatnej