gruchala012

32 II ŚREDNIOWIECZNE PIŚMIl^NICTWO HAGIOORAFICZNE

i Wojowniczym. Tamten był synem Mieszka^{1 2}, pierwszego ochrzczonego księcia Polski, ten zaś, jak wiadomo, byf synem księcia Kazimierza ^s\ który przywrócony został na księcia polskiej ziemi po uwolnieniu z klasztoru św. Benedykta w Cluny na mocy dyspensy papieża Benedykta.

21

Oto bowiem po śmierci wielkiego króla Bolesława, potężnego i mądrego jak drugi Salomon, tron objął syn jego Mieszko³, nie dorównujący ojcu rozumem ani zacnością. Oddany przyjemnościom niedbale rządził państwem i zabiegał

0    własne, a nie o publiczne korzyści; dlatego obce narody, które były lennikami jego ojca, poczęły lekceważyć go i odmawiać mu płaconych dotąd danin.

22

Po jego niesławnej śmierci oraz wypędzeniu jego małego syna Kazimierza⁴ wraz z matką ⁵ do Niemiec, ród książęcy i królewski zupełnie wyginął w Polsce, a każdy wtedy robił, co uważał za słuszne. Dokoła jakby drapieżne wilki podnieśli się królowie i książęta i poczęli niszczyć królestwo polskie: palono klasztory i kościoły, mordowano mnichów i księży, od miecza ginęli starcy

1 młodzież, a dziewczęta, wdowy i kobiety zamężne gwałcono i uprowadzano w haniebną niewolę. Ody zaś pożary i niespodziewane napady pogan zniszczyły już niemal całą Polskę, a znikąd nie było pomocy, starszyzna powzięła zamiar szukania, znalezienia i sprowadzenia do królestwa wypędzonego na wygnanie księcia Kazimierza. On zaś, już od dawna oddany przez matkę do szkół i starannie wykształcony⁶, później jako dorosły młodzieniec wyjechał z Niemiec do Galii i tam, jak już wyżej powiedziano, udał się do Cluny⁷, gdzie pociągnięty przykładem świątobliwego życia mnichów, shiżący tam Bogu, za Bożym natchnieniem zmienił swój stan i podjął służbę Bożą w habicie św. Benedykta.

23

Posłowie polscy tedy w wielkim orszaku, wioząc ze sobą rozmaite dary złote i srebrne, wyruszyli na poszukiwanie księcia Kazimierza. Po długiej podróży przybyli wreszcie do Cluny i tam znaleźli go w szacie mnicha, którą nosił już siódmy rok. Wyjaśniwszy tedy cel swej podróży otworzyli skrzynie i ofiarowali jemu i opatowi kosztowne dary, złote i srebrne naczynia, a przy tym opowiedzieli, ile klęsk i jak wielkie nieszczęścia spadły na Polskę z powodu jego nieobecności. Wreszcie prosili pana opata, aby oddał im ich księcia i nie mniej usilnie błagali samego Kazimierza, by wrócił do Polski, objął rządy i uwolnił swój naród od wrogów. Opat zaś po naradzie z doświadczonymi mężami odpowiedział, że nie może przychylić się do ich prośby i spełnić ich życzenia, ponieważ ten, kto wyrzekł się świata, może do świata powrócić tylko za uprzednim zezwoleniem Ojca Świętego. Otrzymawszy tę odpowiedź posłowie spiesznie udali się do Rzymu, przedstawili swe poselstwo Ojcu Świętemu i błagali o dyspensę; przedkładają klęski, jakie dotknęły Polskę, zniewagi wyrządzone wierze Chrystusowej, palenic klasztorów, niszczenie miast, gwałcenie dziewic, ucisk wdów, zabijanie i przelewanie krwi niewinnych i uprowadzanie w niewolę licznej rzeszy chrześcijan obojga płci i oddawanie na shiżbę poganom.

24

Wreszcie papież Benedykt⁸ usłyszawszy o spustoszeniu Polski, bolejąc nad niebezpieczeństwami grożącymi wierze Chrystusowej i współczując ludowi pozbawionemu władzy, postanowił, że książę Kazimierz winien wrócić do Polski i objąć rządy. Udzielił mu też łaskawie zezwolenia na zawarcie prawnego związku małżeńskiego, mając na uwadze to, aby ród królewski czy też książęcy nie wygasł na nim, a Polsce przez to nie zabrakło następcy tronu. Polecono też Polakom, aby w zamian za dobrodziejstwo owej dyspensy i na znak pamięci

0    nim upodobnili się do osób duchownych przez noszenie okrągłej tonsury. Postanowiono ponadto, że kościołowi św. Piotra w Rzymie mają płacić daninę zwaną „świętopietrze” na płonące tam światło^ft0. Załatwiwszy sprawę i osiągnąwszy swój cel posłowie polscy, pełni wesela i radości, powrócili do Cluny, a stamtąd zabrawszy swego księcia Kazimierza udali się do Niemiec, do jego dziadka cesarza Ottona^,,ł. Skoro tam Kazimierz odznaczył się wielką odwagą

1    męstwem, cesarz wysłał z nim zbrojny orszak w liczbie sześciuset ludzi, aby odprowadził go do Polski. Tam zaś pokonawszy wrogów, choć nie bez trudności, bez przeszkód już władał królestwem polskim. Później pojął za żonę jedną z najznakomitszych księżniczek ruskich, niejaką Dobroniegę, o imieniu chrzestnym

1

⁵~ Mieszko I, książę polski (około 960-992), ochrzczony w r. 966, ojciec Bolesława Chrobrego.

2

^Sj Kazimierz, zwany następnie Odnowicielem, książę polski (1030-J058), ojciec Bolesława Śmiałego. Powszechnie przyjęta później za prawdę legenda o jego ślubach zakonnych w klasztorze Cluny we Francji i o powrocie stamtąd na mocy dyspensy papieskiej pojawia się w naszym materiale źródłowym po raz pierwszy właśnie w Żywocie niniejszym óv. Stanisława i stąd przes/.a do całej późniejszej historiografii. Wedle dość przekonywającego wywodu P. I)avida (Casimir le Moine et Boleslas le Penitent, Paris 1932, s. 21 ns.), powstała ona w środowisku benedyktyńskim w oparciu o historyczne dzieje Ramira II księcia Aragonii (1134-1137) i w klasztorze tynieckim została przeniesiona na jego domniemanego fundatora, polskiego księcia Kazimierza. Skoro nic o niej jeszcze nie wie Kronika Kadhibka, spisana na przełomie XII i XIII w., czas powstania tej legendy wypadnie zapewne położyć na początek XIII stulecia.

3

   Mieszko II, król polski (1025-1034).

4

   Por. wyżej, przyp. 53.

5

   z matką — Rycheza z rodu Ezzonidów, siostrzenicą cesarza Ottona III, zamężny od r. 1013 za Mieszkiem II.

6

   Ten szczegół znajduje potwierdzenie w Kronice Galla I 21, która donosi, że Kazimierz „w pacholęcym wieku oddany został przez rodziców do klasztoru, gdzie otrzymał gruntowne wykształcenie religijne*'. Ryć może zresztą doniesienie Żywot u mniejszego jest tylko echem owej Kroniki, znanej — jak już wiemy — jego autorowi (przyp. 48).

7

   Cluny, słynne opactwo benedyktyńskie w środkowowschodniej Francji, od X w. centrum wici kiego mchu odrodzenia życia monastycznego.

8

Papież Benedykt IX rządził w latach 1033—105f>.

^fł0 Do dziś nie ma zgody w historiografii polskiej na temat czasu i okoliczności wprowadzenia w naszym kraju opłat na rzecz Stolicy Apostolskiej znanych pod nazwą świętopietrza. Ostatnio przeważa opinia, że pojawiły się one dopiero w XII lub XIII w.

*’¹ Autor Zywolu wyobraża sobie, że cioteczny dziadek Kazimierza (por. przyp. 50), cesarz Otto III, pozostawał wtedy jeszcze przy życiu. W istocie zmarł on w r. 1002. Cesarzem, który wyprawiał Kazimierza do Polski, mógł być (z.c względów chronologicznych) Konrad II (z.m.    103⁽>) lub jego

następca Henryk III (1039-1050).