gruchala006

20 II ŚREDNIOWIECZNE PIŚMIENNICTWO HA(3IOGRAFI(!ZNE

i o ich imionach dlatego nie znajdzie się wzmianki w tym dziele, ponieważ daw-ność tych czasów, karmiciclka niedbałości, a matka niewdzięczności, pogrążyła je w zapomnieniu³. Żyją jednak do dziś w Rabie i w Szczepanowie⁴ rycerze szlachetnego rodu, którzy twierdzy, że są dziedzicami i prawowitymi następcami św. Stanisława i przodków jego A we wspomnianej wsi Szczepanowie nasypy ziemne i dobrze widoczne fundamenty wciąż jeszcze wskazują, gdzie wznosił się ongiś dom św. Stanisława. Był tam też kościół drewniany, który on sam kazał zbudować ku czci św. Marii Magdaleny i osobiście go poświęcił, ale kościół ten nie tak dawno, przed niewielu laty⁵ zawalił się ze starości. Ja jeszcze widziałem ów kościół i głosiłem w nim ludowi słowo Boże, a mieszkańcy okoliczni potwierdzali to wszystko, co tu powiedziałem. Lecz przejdźmy do opisu jego życia.

2

Stanisław, jak wspomnieliśmy, nie tylko jako potomek zacnych rodziców godny był czci na tym świecie, lecz i sam był mężem szlachetnym i znakomitym, jak to do pewnego stopnia zapowiadało jego imię⁶. Słowo bowiem Stanisław, nadane mu z natchnienia Bożego na chrzcie świętym, zarówno po łacinie jak po polsku można oddać i trafnie objaśnić przez „stojąca sława” albo „stanica sławy”, lub wreszcie „ten, kto nie ustaje w zabiegach o sławę”. Stał bowiem mąż Boży Stanisław gorliwie na straży sławy Bożej, a sława Boża stale mieszkała w sercu jego, gdyż z całego serca sławił Pana, kochał Boga, który go stworzył, nie ustawał w zabiegach o sławę Bożą wedle zaleceń apostoła ⁷ śpiewając Panu w duchu i w myśli. Sława Boża stale mieszkała w ustach jego i mógł mówić za prorokiem³: „Błogosławić będę Pana w każdym czasie, zawsze sława Jego

Żywot większy I 1), nazywając je w dość rozmaity sposób. Z porównania tych miejsc wynika, że informacje, jakie z tego źródła zaczerpnął, były dość skąpe. Zapewne był to jakiś katalog biskupów krakowskich w redakcji, która się nam nie dochowała.

³    Charakterystyczna wzmianka mówiąca o tym, jak niewiele wiedziano już w okresie kanonizacji

0    rodzinie św. Stanisława. Długosz nazwał jego rodziców Wielisławem i Bogną, a inne źródła z XV w. jeszcze inaczej. Wobec negatywnego świadectwa najstarszego Żywotu informacjom tym trudno przyznać jakąkolwiek wartość historyczną.

⁴    Wieś Szczepanów istnieje do dziś niedaleko od stacji kolejowej Brzesko-Okocim na linii Kra-ków-Tarnów. Miejscowości o nazwie Raba natomiast nie ma w tamtych stronach. Raba Wyżna

1    Niżna oraz Rabka w Beskidzie Wyspowym nic wchodzą w grę jako położone zbyt daleko na południe i w połowic XIII w. prawdopodobnie jeszcze nic istniejące. Należy zatem sądzić, że miejscowość o nazwie Raba (od rzeki przepływającej w pobliżu) została z czasem przemianowana albo w ogóle znikła.

⁵    Żywot większy w ustępie równoległym (I 4) precyzuje: „Za czasów pana Iwona, świętej pamięci biskupa krakowskiego”. Iwo Odrowąż był biskupem w Krakowie w latach 1218-1229.

Następuje wywód etymologii imienia św. Stanisława ( z językoznawczego punktu widzenia dość poprawny). Hagiografia średniowieczna lubowała się w tego rodzaju etymologiach wychodząc z założenia, że nazwa wyraża treść tego, co określa. Każda legenda na cześć jakiegoś świętego w Złotej legendzie Jakuba de Voragine (bliskiej czasem powstania żywotom św. Stanisława) zaczyna się od takiego wywodu, przeważnie całkowicie fantastycznego; por. Złota legenda, s. XXXIX oraz R. Klinck, Die la te mis che Etymologie des Mittelalters, Munchen 1970, s. b3-ó5.

⁷    Por. 1 Kor 14,15.

⁸    IN 33,2.

w ustach moich”. A nadto sława Boża stale żyła w jego czynach, a w walce o sprawiedliwość Bożą nawet śmierci się nie uląkł i w rozstrzygającej próbie cnoty zasłużył sobie na szatę chwały. Słusznie tedy św. Stanisław godzien jest chwały w Panu, słusznie wielbimy cudowną moc Bożą w świętym Jego, słusznie kościół świętych wspomina jego sławę, a sława jego nigdy nie zamilknie w ustach ludzkich.

3

On tedy z miłosierdzia Stwórcy najpierw obsypany został dobrodziejstwami i otrzymał od Boga duszę dobrą, ponieważ znalazł łaskę w oczach Pańskich; otrzymał też błogosławieństwo i dowody miłosierdzia Bożego w postaci przyrodzonych darów łaski, którymi od początku obficie był wyposażony⁹. Pochodził bowiem z dobrej rodziny, był zamożny, wychowany w wierze chrześcijańskiej, pobożny, skromny w myślach, czysty w życiu, budzący szacunek swym obejściem, poważnych obyczajów, bystrego umysłu, roztropny w mowie, a chętny i gotów do każdego dobrego uczynku. I tak jak płynny wosk przyjmuje i zachowuje odbicie wyciśniętej w nim pieczęci, tak Stanisław jako pojętny chłopiec zachowywał w pamięci, co tylko dobrego mógł usłyszeć czy zrozumieć. Rodzice jego tedy, widząc, że chłopiec jest rozsądny i pilny, postanowili oddać go do szkół na naukę.

4

A pojętny chłopiec, posłany na studia, zaczął pilnie pracować: unikał zabaw dziecinnych i strzegł się młodzieńczej swawoli, przykładał się do nauki, jak mu polecano, pogrążał się w czytaniu i ze wszystkich sił oddawał się przepisanym ćwiczeniom dla nabycia wiedzy. Czynił zaś tak roztropny chłopczyna dlatego, aby doskonaląc się coraz bardziej i bardziej, stawać się lepszym od samego siebie i dojść do poznania prawdy. A za światłem łaski Bożej nie chybił upragnionego celu, bo czego dać mu nie mógł wiek chłopięcy, to dopełniała łaska Boża. Cidy zaś już ugruntował sobie należycie elementarne początki nauki i wyrósł na młodzieńca, pospieszył — jak mówią — godnie tam, gdzie wówczas znajdował się uniwersytet^l0, i niemało czasu spędził na wydziale sztuk wyzwolonych. Widocznie studiował też prawo kanoniczne i Boskie, skoro w tejże kronice pols-

^v len konwencjonalny opis cnót zdobiących przyszłego świętego już od najwcześniejszej młodości należy także do typowych motywów hagiografii średniowiecznej.

¹⁰ Autor Zywotu mniejszego pisząc około połowy XIII w. wyobraża sobie, że już za czasów św. Stanisława, w XI w., istniały w Europie uniwersytety, Tymczasem najstarsze z nich, w Paryżu i w Bolonii, powstały na przełomie XII i XIII w. Tak samo organizację owego rzekomego uniwersytetu •tutor Żywota przedstawia sobie wedle praktyki swego czasu i każe św. Stanisławowi studiować na wydziale ..sztuk wyzwolonych*¹ (tj. filozoficznym) i na wydziale prawa. Daje to miarę prestiżu, jakim studia prawnicze (i osiągnięte w tej dziedzinie stopnie) cieszyły się w Polsce XIII w. Ogólnikową wzmiankę starszych żywotów o nie określonym bliżej uniwersytecie Długosz sprecyzował z czasem twierdząc, że był to uniwersytet paryski. Inna rzecz, że sam fakt studiów św. Stanisława poza granicami Polski w jakiejś znanej szkole katedralnej lub klasztornej nie jest nieprawdopodobny. Por. pr/.yp. nasi.