gruchala011

30 II ŚREDNIOWIECZNE PIŚMIENNICTWO HAOIOORAFICZNE

na przechowanie pieniądzach, począł ten człowiek gorzko przed nim płakać i zawodzić. Sw. Spirydion wiedziony głębokim współczuciem doradził mu, aby nie tracił nadziei odzyskania pieniędzy, i rzekł doń: „Idź, proś Boga tej nocy, a jutro rano przyjdź do mnie, Bóg zaś okaże nam dzieła miłosierdzia swego”. Sw. Spirydion tedy spędził noc na modlitwie, a nazajutrz człowiek ów zjawił się

0 oznaczonej porze. Święty biskup wziąwszy go z sobą udał się na grób córki

1 rzekł donośnym głosem: „Słuchaj, córko! Mocą Bożą i mocą posłuszeństwa, jak zawsze od dzieciństwa byłaś mi posłuszna, rozkazuję ci, abyś odpowiedziała ojcu swemu!” Ona zaś odezwała się z grobu: „Co każesz, mój ojcze?” „Gdzie są — zapytał — pieniądze, które ten oto mieszczanin powierzył ci pod gwarancją Jezusa Chrystusa i twojej dobrej wiary?” A ona odparła: „Ojcze, módl się za mną, by mi to policzono tylko za zapomnienie, a nie za złą wolę, bo zapomniałam umierając wskazać ci, gdzie są te pieniądze. Są oto zakopane w ziemi w takim a takim miejscu; oddaj je właścicielowi”. I tak się stało.

Trzeba podkreślić, że w tych i podobnych im cudach nie ma nic dziwnego, jeśli się zważy działanie mocy Bożej, u Boga bowiem wszystko jest możliwe. Jeśli zaś bierze się pod uwagę zasługi świętych i dar wiary, to właśnie Bóg, od którego wszelkie dobro pochodzi, czyni to dobro przez nich, aby się wypełniło owo ewangeliczne zdanie¹: „Kto we mnie wierzy, sam dokona rzeczy, których ja dokonuję, i większych jeszcze od nich”.

Król Bolesław zaś, jakby zamienił się w zły łuk²\ tiwał uparcie w swoich występkach; ani lęk przed Bogiem nie przywiódł go do skruchy, ani cud, przy którym był obecny, ani nie wjrłynęły na jego poprawę ojcowskie napomnienia. A nie trzeba sądzić, że był to ów Bolesław, który był pierwszym królem polskim ^{3 4}. O tamtym bowiem czytamy w kronice polskiej^4,\ że rozszerzył granice swego narodu od Dunaju aż do Sali, królestwem swoim nic tylko dzielnie władał, ale i ozłocił Polską swoją zacnością. On to ujarzmił i włączył do swego państwa Czechy i Morawy, zasiadł na tronie książęcym w Pradze i z rąk ujarzmionych książąt Czech i Moraw przyjął daninę. On to Pomorzan i Prusów, dotąd pogrążonych w błędach pogaństwa, zdeptał i zmusił do płacenia daniny. On to w licznych walkach pokonywał Słowian i Węgrów i zagarnął ich ziemie aż po Dunaj. Wreszcie wyprawił się na Ruś, a wchodząc do Kijowa przez bramę, którą nazywano złotą, uderzył mieczem w jej podwoje na znak, iż dotąd sięgają granice królestwa polskiego. On to nieujarzmionych Sasów ujarzmił silną ręką i wbił żelazne słupy w środku Solawy dla oznaczenia granicy. On to biskupa praskiego, św. Wojciecha, który wiele krzywd doznał od buntowniczego narodu czeskiego, przyjął po długiej tułaczce z największym szacunkiem i pobożnie poddał się jego zbawiennym napomnieniom i wskazówkom. A także widząc świętość jego życia i cuda, które czynił, ustanowił katedrę u siebie, w Gnieźnie, mieście metropolitalnym, i wyniósł go do godności arcybiskupa⁵. Niedługo potem św. Wojciech za natchnieniem Bożym ustanowił na swoje miejsce arcybiskupem swego towarzysza i współmisjonarza, brata Gaudentego ⁶, a sam przez Pomorze popłynął do Prus, gdzie głosił słowo Boże. Wkrótce zaś pobity przez Prusów otrzymał od Pana palmę męczeństwa. Ten to był Bolesław, który założył biskupstwa⁷, wyposażył je królewskimi darami i wyznaczył im granice.

W owym czasie, gdy mnożyły się cudowne znaki, wiedziony pobożnością przybył do Gniezna, do grobu św. Wojciecha, cesarz rzymski Otto zwany Rudym, a król Bolesław wraz ze swymi wielmożami przyjął go z wielkim przepychem. Cesarz tedy widząc słynnego Bolesława, a wokół niego liczny dwór królewski i podziwiając mnogość i wspaniałość jego bogactw, rzekł do swych książąt: „Zaiste godzi się, aby mąż tak wspaniały stał się bratem i uczestnikiem mego majestatu, aby nazywano go sprzymierzeńcem i przyjacielem cesarstwa rzymskiego i aby ozdobiła go korona królewska”. Dlatego Bolesław został ukoronowany na króla. Przez trzy dni nieprzerwanie wraz ze swoim dworem podejmował ucztą cesarza z królewską wspaniałością. Cesarz zaś ofiarował królowi Bolesławowi jako insygnia królewskie włócznię św. Maurycego i gwóźdź z krzyża Pańskiego. A król Bolesław dla okazania szacunku wobec majestatu cesarza oraz na znak wzajemnej miłości i szczerego oddania podarował mu w zamian ramię św. Wojciecha męczennika. Otrzymawszy też od niego liczne dary, złote i srebrne naczynia, cesarz powrócił do swej ojczyzny.

Ten to więc król był owym wielkim Bolesławem, którego nazywano Pobożnym, a był on pradziadem tego Bolesława, którego zwano Srogim, Szczodrym

J 14, 12.

^4fl Zły hik napięty pęka i rani trzymający go rękę.

Wygląda na to, że w połowic XIII w. w świadomości historycznej ówczesnych ludzi zlewał)' się w jedno dwie postacie z XI w.: Bolesława I Chrobrego i Bolesława II Szczodrego. Obydwaj oni nosili koronę królewską, obydwaj tylko przez krótki czas (Bolesław I niepełny rok. Bolesław II niespełna trzy lata); do obydwu można było odnieść określenie „ten, który założył biskupstwa (w Polsce)’'. Bolesław Chrobry mianowicie założył je w Gnieźnie, Krakowie, Wrocławiu i na Pomorzu, a Śmiały w Gnieźnie, Poznaniu i Płocku (po ich zniszczeniu przez tzw. reakcję pogańską w czwartym dziesięcioleciu XI w.). ’Io do drugiego Bolesława odnosi się zapiska w Kalendarzu katedry krakowskiej pod dniem 3 IV: „Boleslaus rex Poloniac qui constituit episcopalus per Poloniam” (MPH n.s. V, s. 137), por. Z. Kozłowska-Budkowa, Który Bolesław? Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane R. Gródeckiemu, Warszawa 1960, s. 81-85. Autorowi Żywotu mniejszego gorąco zależy na tym, aby uświadomić swoim czytelnikom różnicę pomiędzy tymi dwiema postaciami królewskimi, z których pierwsza spotyka się w jego osądzie z oceną dodatnią, a druga z ujemną. Wyraźnie jest o tym mowa w zakończeniu rozdz. 20 i raz jeszcze na końcu Żywot u w rozdz. 35. To z chęci odróżnienia od siebie dwu królów-Bolesławów wyrasta burzący kompozycję Żywotu ckskurs historyczny o panowaniu pierwszego z nich, Chrobrego (rozdz. 19-20), pociągający za sobą niejako ckskurs drugi o mnichostwic Kazimierza Odnowiciela (rozdz. 21-22).

w kronice polskiej — tymi słowy autor Żywotu powołuje się na Kronikę Galla I 6, z której z pewnymi zmianami zaczerpnął treść swoich rozdz. 19 i 20.

Wzmianka o ustanowieniu w Gnieźnie metropolii i mianowaniu św. Wojciecha pierwszym arcybiskupem jest samowolnym dodatkiem autora Żywotu, wysnutym z rozdz. 11 żywotu Tempore illo.

len szczegół również pochodzi z żywotu Tempore illo, który najwidoczniej znany był autorowi Żywotu mniejszego.

Zob. przyp. 47.