~LWF0004

cjach teoretycznych dostojników kościelnych¹. Można przeto przypuścić, że niektóre przynajmniej przedchrześcijańskie elementy ideologiczne, zwłaszcza te, które ochraniały nowy porządek społeczno-polityczny, były dla kościoła możliwe do zaadoptowania przynajmniej w takim samym stopniu co obrzędy. Nie jest tedy wykluczone, że przetopione w tyglu obiektywnych, zachodzących wbrew woli kościoła, dbającego o swą doktrynalną czystość, procesów synkretyżujących weszły one na stałe do kultury wieków średnich. Trudno też przypuścić, by przełom kulturalny, spowodowany oficjalną akceptacją chrześcijaństwa przez nadrzędne czynniki polityczne był zbyt wielki.

Do dalszych refleksji skłania mediewistę obserwacja różnorodności, głębi i jakże często bolesnego charakteru konfliktów, w ogniu których przebiegają zjawiska społeczno-kulturalne, dokonujące się na jego oczach w wielu krajach Europy, Azji i Afryki. Również wyniki szeregu nauk zajmujących się badaniem społeczeństwa współczesnego wskazują niezbicie, że rzeczywistość społeczna jest bardziej złożona niż wynikałoby to z powierzchownych ustaleń, a jej analiza, zwłaszcza gdy stara się ogarnąć zjawiska z zakresu różnych komponentów świadomości społecznej, uwikłana jest w kręgu bardzo istotnych rozważań metodologicznych, choć możliwości uzyskania potrzebnych informacji są tak rozległe. W każdym razie można uznać za rzecz pewną, że tworzenie się autorytetów społecznych nie stanowi procesu równoległego do zdobywania i umacniania władzy politycznej. Zdolność percepowania wyizolowanych elementów kulturowych lub całych kompleksów tych elementów okazuje się zjawiskiem skomplikowanym, pozostającym w nader trudnym do ustalenia stosunku do rozrywania się starych więzów społecznych.

Obserwacje zjawisk zachodzących dzisiaj nakazują szukać nowych, głębszych odpowiedzi w sprawach, które od dawna zdają się być ustalone. Mediewiście zaś podsuwają nowy kwestionariusz, operujący znacznie szerszym aparatem imjęeiowym, który winien on postawić przed swymi źródłami.

Celem niniejszej pracy jest właśnie próba nowego spojrzenia na zagadnienie kształtowania się i przekształcania społecznych funkcji wierzeń religijnych i kultów przedchrześcijańskich oraz form wypełniania przez nie tych funkcji. Umożliwić ma to nam prześledzenie ideologicznych zjawisk związanych z chrystianizacją wybranego przez nas terenu obserwacji.

Nie przypadkowo uwagę naszą skoncentrujemy na Skandynawii. Szereg czynników, m. in. znacznie mniejszy nacisk kulturalnych centrów średniowiecznej Europy na jej odległe peryferia, sprawił, że ludy skandynawskie, które na drogę politycznej akceptacji chrześcijaństwa weszły mniej więcej w tym samym czasie co większość ludów słowiańskich i na zbliżonym do nich etapie rozwoju stosunków społeczno-politycznych, pozostawiły po swych dawnych wierzeniach i kultach stosunkowo obfity zasób informacji źródłowych, w każdym razie większy niż jakakolwiek inna część wczesnośredniowiecznej Europy. Niektóre osobliwości politycznego rozwoju wezesnofeudalnych monarchii w Skandynawii pozwolą na prześledzenie bardzo rudymentarnych form ingerencji świata bogów w życie publiczne. Kulturalne pokrewieństwo Normanów, oparte na pokrewieństwie etnicznym z ludami germańskimi Europy kontynentalnej stwarza podstawy rozszerzenia niektórych wniosków również na te ostatnie. Znana zaś stosunkowo dobrze

11

1

Patrz np. J. P. Steffes, Akkommodation und Syuhretismus ais Missionsproblem, „Zeitschrift fur Misionswissenschaffc und Religionswissenschaft“, 23 Jahrg., 1. II., Munster in Westfallen 1933, s. G i nast.