~LWF0098 (3)

198

tak, to można by przypuścić, że Baldr i Hodr byli bliźniakami¹. Główna wersja mitu przedstawia Hóda w roli ślepego narzędzia przeznaczenia. Ale w swej ślepocie przypomina on na wpół ślepego Odyna. Snorri (Gylf 28) pisze o nim tak: „Hódr nazywał się jeden z Asów, był on niewidomy, ale bardzo silny. Bogowie nie życzą sobie, by wspominano jego imię, gdyż to, co stało się za sprawą jego rąk pozostało na długo w pamięci bogów i ludzi'’. Warto tu zauważyć, że spowodowanie śmierci Baldra jest (abstrahując od opowieści Saksona Gramatyka) jedynym zdarzeniem, w którym Hodr pojawia się w nordyckiej mitologii.

Żona Baldra, Nanna, jest postacią dość tajemniczą. Zastanawia podobieństwo jej imienia do imienia sumeryjskiej Inanny, a także Nany, matki frygijskie-go Attisa. W językach germańskich imię Nanna może oznaczać matkę, ale też „dzielną” kobietę, można więc w jej postaci próbować dostrzec podobieństwo do Walkirii².

Postacie Baldra, Hóda i Nanny występują w poezji skaldów. Poza opisem pogrzebu Baldra w Husdrapie jego postać poświadczona jest w Haustlong (16), gdzie Thor określony jest jako jego brat (Baldrs bartni). We wspomnianym już w tej pracy niejednokrotnie Eńksmal (3) Bragi porównuje harmider, jaki w Wal-halli wywołało przybycie króla Eryka do oczekiwanego powrotu Baldra. Natomiast w Bjarkamal inforna (6; Skj. BI, 171) Baldr pojawia się jako postać w jakiś sposób związana z legendarnym królem Hrolfem krakim, choć w danym momencie „Baldr już go nie osłania więcej” (vardi hanu Baldr theygi). Zarówno Baldr jak i Hódr pojawiają się niekiedy w kenningach określających mężczyznę, a Nanna kobietę, nie przynoszą one jednak żadnych bliższych danych dla mitologii (M. Kristensen 1930-1931, 82).

Mit Baldra znamy w dwóch wersjach. W pierwszej, podawanej w rodzimym języku, zapewne islandzko-norweskiej, racją istnienia Baldra w świecie bogów jest jego śmierć. Jest on więc w tej tradycji bohaterem jednej tylko opowieści, mówiącej dlaczego i jak zginął (J. Lindów 1997, 20). Na jego mit składają się tu wątki: złowróżbnych snów, przysięgi gwarantującej Bal drowi nietykalność, śmierci spowodowanej przez podstęp Lokiego (mającej jednak wyraźnie postać ofiary), pogrzebu i pojawienia się Baldra w Helu, daremnej próby odzyskania go dla świata żywych i wreszcie jego powrotu, który nastąpi jednak dopiero po końcu tego świata, a w zaraniu następnego, w którym Baldr spełniać będzie funkcję najwyższego z bogów. W tej wersji mitu dostrzec można wątek przeciwstawienia dobra (Baldr) i zła (Loki) oraz śmierci i odrodzenia. Baldr jest w tej wersji ideałem boga: jest najpiękniejszy, najmądrzejszy i najszlachetniejszy, najpiękniej przemawia i wydaje najlepsze wyroki. Brak mu jednak mocy (G. Dumezil 2000, 211-212). Co więcej, od początku przedstawiany jest jako postać zaświatowa (świadczy o tym jego nieziemska świetlistość) - martwa, albo przez los z góry przeznaczona na śmierć. Baldr jest tak głęboko moralny, że wielu badaczom nasuwały się podejrzenia o zależność obrazu jego postaci od chrześcijańskich przedstawień Chrystusa (S. Bugge 1881, 32-79). Funkcją Baldra jest wszakże w tej wersji mitu jego rola w spełnieniu się przeznaczenia bogów i ludzi. Śmierć Baldra jest wprawdzie punktem zwrotnym dziejów i prowadzi do końca świata, ale też gwarantuje jego odnowienie z popiołów zagłady. Nawet w tej wersji pojawiają się echa jego roli jako wojownika. W Lokcisennie (27) Frigg stwierdza, że gdyby Baldr był wśród żywych, to Loki za swoje obelgi zapłaciłby natychmiastową śmiercią.

W drugiej, duńskiej wersji mitu, opowiedzianej po łacinie przez Saksona Gramatyka (B.-M. Nasstróm 2001, 105), następuje zamiana ról pomiędzy Bal-drem, tu określanym jako Balderus i Hódem, nazwanym mianem Hotherusa. Większość pozytywnych cech Baldra Sakso przenosi na Hóda³, a całość opowieści przybiera kształt awanturniczej sagi o rywalizacji dwóch Wikingów (z których jeden, Balderus, jest półboskim herosem, synem Odyna) o względy atrakcyjnej kobiety, Nanny, która w tej wersji zostaje żoną Flotherusa⁴. Niestety Balderus, po tym jak ujrzał Nannę w kąpieli, też zapragnął ją zdobyć. W literackiej wersji Saksona Gramatyka (Gęsta Danorum III, 1,1-3,7) Balder nie jest więc już tak czysty i niewinny. Natomiast Hotherus śmiertelnie rani swego rywala zaczarowanym mieczem - Sakso nic nie wspomina ani o jego ślepocie, ani

1

   Argumentem za taką interpretacja jest wspólny powrót obu z Helu w zaraniu nowego świata (Vsp. 62). Nie musieli być jednak bliźniakami, mogli być nawet tylko braćmi przyrodnimi. Wśród kochanek Odyna. których potomków uznano za bogów wymieniana jest Gunnloda, wiemy o niej, że spędziła trzy noce z Odynem. nie znamy jednak owoców tego związku, jej synem mógł być Hodr, mógł być jednak też Bragi, a mogło być i lak, że mit o jej związku z Odynem nie wspominał o dzieciach, patrz niżej, s. 230-231.

2

   J. de Vries 1957, 222; R. Simek 1995, 287. Ojej ojcu Nepie (według Hyndluljod 20 była córką jakiegoś Nokkviego) wiemy tyle, że w tliulur pojawia się jako jeden z synów Odyna. J. Lindów (1997, 91-93) podkreślając podobieństwo Nanny do Walkirii (wysnute z jednej z możliwych etymologii imienia) wskazuje że pełni ona w micie rolę podobną do roli Baldra, pojawiając się w nim po to, aby umrzeć.

3

   G. Dumózil 2000, 207-225. Być może jednak Snorri tylko podzielił cechy Baldra pomiędzy antagonistów mitu, obdarzając nimi dwie postacie, z których jedna (Hódr) jest już w jego czasach mocno wyblakła? Pewnego poparcia dla takiej tezy można by szukać w studium M.L. Kjolbyc (1989).

4

   Zewnętrzna i późna warstwa opowieści, w której według ciekawej interpretacji M.-L. Kjol-bye (1989, 47-68, głównie 63) Hotherus i Balderus reprezentują prudentia i fortitudo nie zajmuje nas w tym studium.