wykłady z polskiej składni7

138 Zdania wyrażające relację przyczynowo-skutkową

można by przypuszczać, że istnieje między nimi zależność. Element zaprzeczania suponowanego związku przypomina rozumowanie charakterystyczne dla zdań przyzwalających (por. s. 132).

6. Zdania skutkowe

Jak pokazywaliśmy wyżej, zdania skutkowe służą charakterystyce przebiegu zdarzenia wskazanego w zdaniu nadrzędnym, które to zdarzenie stanowi przyczynę skutku opisanego w zdaniu podrzędnym: Biegł tak szybko, że stracił oddech, Była zbyt zmęczona, żeby jechać na wycieczkę.

W tradycyjnej składni zdania te opisywane były przede wszystkim jako zdania sposobowe bądź też zdania okolicznikowe stopnia i miary: Tak pięknie przemawiał, że wszystkich przekonał, Zaczęła tak przejmująco szlochać, że aż sąsiadki przybiegły, żeby ją pocieszać, Tyle wycierpiała, że nie wierzy już w szczęście. Rozjaśniło się na tyle, że było widać zarysy domu.

Wskazywanie na skutek, obok porównań metaforycznych, służy charakterystyce zdarzenia opisywanego przez zdanie nadrzędne. Jak widać, informacja o relacji przyczynowo-skutkowej ma w tym wypadku charakter służebny.

Rozdział XV

Typy wypowiedzeń niezdaniowych. Cechy składniowe tekstów mówionych

Do tej pory opisywaliśmy mechanizmy tworzenia wypowiedzeń w formie zdań, a więc konstrukcji zawierających formę finitywną czasownika, mających postać zdań pojedynczych nierozbudowanych lub rozbudowanych bądź też różnego typu konstrukcji złożonych. Jednakże empiryczne wypowiedzenia to nie tylko zdania, ale także konstrukcje, które nazwaliśmy w rozdziale 1, za Klemensiewiczem, równoważnikami zdań lub oznajmieniami. Można nawet powiedzieć, że w porozumiewaniu się mówionym, w dialogach ta druga postać jest dominująca. Spróbujmy więc na zakończenie naszego kursu składni przyjrzeć się w ogromnym skrócie problematyce wypowiedzeń niezdaniowych. Stały się one niedawno przedmiotem szczegółowych badań w książce M. Wiśniewskiego (1994); dalszy nasz opis będzie bazował na materiale i propozycjach interpretacyjnych przedstawionych w tej pracy.

1. Podział wypowiedzeń niezdaniowych

Pokazywaliśmy w pierwszym naszym wykładzie podstawowe odróżnienie zdań (zawierających VF), oznajmień (bez VF) oraz tzw. (za W. Pi-sarkiem 1964) zawiadomień, tzn. komunikatów informujących o obiekcie, z którym są „stowarzyszone”: Warszawa Centralna (napis na budynku), dżem śliwkowy (napis na słoiku) itp. Zostawmy na boku ten ostatni typ.