wykłady z polskiej składni8

120 Zdania restryktywne

Sygnałem funkcji rozwijającej może być także intonacja, mianowicie interwał czasowy (zawieszenie głosu) po zdaniu nadrzędnym: Weszli do pokoju, / w którym rozpoczęto rozmowę.

3. Zdania restryktywne

Zdania te służą przede wszystkim operacji referencji, a więc wyznaczaniu obiektów, do których odnoszą się użyte grupy nominalne. Jak wspomnieliśmy, nie używa się tego typu zdań jako określników imion własnych lub deskrypcji określonych, które same dostatecznie jasno wyznaczają obiekty. Natomiast dodane do rzeczowników pospolitych mogą już taką funkcje pełnić: Chłopiec, który siedział pod oknem (ubrany był w czerwony sweter), odezwał się. Tej identyfikacji służy także możliwość wstawienia zaimka ten w zdaniu nadrzędnym (wykluczona, jak pamiętamy, przy zdaniach determinujących): ten chłopiec, który..., Ci studenci, którzy zaliczyli ćwiczenia, mogą przystąpić do egzaminu.

Jak widać, funkcja precyzowania zakresu odniesienia nadrzędnej grupy nominalnej za pomocą zdania restryktywnego ma kilka odcieni. Można tu wyróżnić typy paralelne do omówionych w rozdziale III operacji wyznaczających. Mamy więc następujące typy funkcji:

1)    Zdania identyfikujące obiekty jednostkowe, jak w przytoczonym wyżej przykładzie, por. też zdanie: Spotkałem tego chłopca, który wczoraj przyniósł do nas list od Piotra. Zdanie podrzędne wskazuje na cechę przedmiotu dostatecznie go identyfikującą: Przyniosłem ci książkę, o którą prosiłeś, Zrobił to ten sam architekt, który projektował katedrę itp.

Identyfikacja może dotyczyć określonych zbiorów i podzbiorów: Ci studenci, którzy dwudziestego września złożyli indeksy, mogą je odebrać w dziekanacie.

2)    Drugi typ stanowią zdania identyfikujące obiekt ze stanowiska nadawcy, ale nieokreślone dla odbiorcy (tzw. kryptonieokreślone), np. Znałem człowieka, który umiał na pamięć całego „Pana Tadeusza",

3)    Całkowitą nieokreśloność wyraża np. zdanie: Załatwił tę sprawę jakiś znajomy Piotra, z którym Piotr był na wczasach. Natomiast zdanie: Załatwił to pewien znajomy, z którym byliśmy na wczasach reprezentuje typ poprzedni.

4)    Szczególna funkcja zdań restryktywnych polega na wyznaczaniu obiektów i zbiorów obiektów wyróżnionych ściśle (niejako teoretycznie) bez dokładnego wskazania obiektu, np. Ten, kto omyłkowo wziął z sekretariatu maszynopis rozprawy X-a, proszony jest o natychmiastowy zwrot tekstu, Ten, kto zbił szybę na korytarzu, ma natychmiast zgłosić się do sekretariatu itp.

Wydaje się. że jest to główna funkcja zdań restryktywnych, nie mająca odpowiednika w zbiorze zaimków, tworzących zdanie pojedyncze. Wyznaczanie ścisłe obiektu, którego nie można wskazać inaczej jak tylko przez opis deskryptywny, dokonuje się wyłącznie przy użyciu zdania restryktywnego wprowadzającego tę deskrypcję.

5)    Wreszcie specyficzną funkcją zdań restryktywnych jest także tworzenie zdań ogólnych, wskazujących na cały zbiór lub dowolny element zbioru: Każdy, kto wiedziałby coś o losie zaginionego, proszony jest o zawiadomienie rodziny. W zdaniu nadrzędnym można pominąć korelat zaimkowy: Kto (kto tylko, ktokolwiek) wie coś o losie zaginionego, niech da znać rodzinie. W tych zdaniach (w przeciwieństwie do poprzednich) nie mówi się nic o istnieniu osób, do których odnosi się zdaniowo wyrażona grupa nominalna.

Wśród tych zdań wyróżniają się dwa odcienie znaczeniowe ze względu na wartość modalną:

a) Pierwszy typ reprezentują zdania w rodzaju:

Każdy kto

Ktokolwiek

Kto

przychodził do tego domu, czuł się mile przyjęty

Każdy kto 1

Ktokolwiek ł kochał prawdziwie, wie, co znaczy przebaczać, k Kto    i

W zdaniach tych zawarta jest informacja o uogólnionych zaszłych zdarzeniach.

b) Drugi typ reprezentują zdania informujące o relacjach między zdarzeniami pomyślanymi:

(Każdy kto i

Ktokolwiek [ wie coś o losie zaginionego, niech da znać rodzinie. Kto    \