wykłady z polskiej składni1

86 Struktury wielopredykatowe

2)    Relację koncesywną (niedostatecznej przyczyny) wyrażają następujące konstrukcje:

mimo czego, np. Zrobił to mimo napomnień matki

wbrew czemu, np. Zrobił to wbrew zakazowi matki.

3)    Relację celową wyrażają m.in. przyimki:

w celu czego, np. Wyszedł w celu odwiedzenia kolegi

dla czego (nieco archaiczne), np. Wyjechał dla ratowania zdrowia;

Zrobił to dla uniknięcia zarzutów.

4)    Relację skutkową może wyrażać przyimek do w połączeniu z nomen actionis w dopełniaczu:

Biegł do utraty tchu; Tłumaczył to aż do znudzenia.

5)    Relację warunkową przekazuje wyrażenie pod warunkiem:

Zgodził się przyjechać pod warunkiem opłacenia mu podróży.

Szerzej o wyrażaniu relacji przyczynowo-skutkowej za pomocą konstrukcji przyimkowych mowa jest w książce B. Klebanowskiej (1982).

Rozdział IX

Wprowadzenie do problematyki zdania złożonego: granice zdania złożonego, klasyfikacje zdań złożonych

Przechodzimy do pokazania w wielkim skrócie problematyki zdania złożonego, tzn. konstrukcji, które w jednej strukturze gramatycznej (całości powiązanej formalnie i semantycznie) obejmują kilka zdań składowych, zawierających verbum finitum (VF) lub składniki z nim równoważne. Zdania składowe oparte na którymś z wyjściowych schematów (omówionych w rozdz. V) mogą być połączone na zasadzie współrzędności (tzn. żadne z nich nie jest nadrzędne względem pozostałych) lub jedno z nich może zostać wybrane jako nadrzędne, a pozostałe są potraktowane jako jego człony. Pierwszy sposób to tzw. parataksa, drugi to hipotaksa. Dokładnie będzie o nich mowa dalej.

Tradycyjna składnia ostro przeciwstawiała zdania złożone zdaniom pojedynczym; nowsze opisy tę ostrość łagodzą (por. Saloni, Świdziński 1985). Także składnia generatywna do zdań złożonych włącza konstrukcje będące wynikiem przekształceń nominalizujących (por. wykład poprzedni), jak np. zdanie: Po wyjściu z domu Jan spotkał znajomych, tzn. ‘gdy wyszedł, spotkał’. Istotnie, głębsze wniknięcie w zdanie złożone pokazuje, że nie jest ono po prostu ciągiem zdań składowych, ale stanowi strukturę integralnie zrośniętą ze zdaniem uznawanym przez mówiącego za główne (zwłaszcza w wypadku zdań konotowanych przez czasownik zdania nadrzędnego: Mówią ci, żebyś poszedł) lub też zorganizowaną wokół spójnika tworzącego zdanie złożone (Pójdziesz tam piechotą lub pojedziesz tramwajem).