~LWF0014 (2)

30

STREFY ZASIEDLENIA

Osadnictwo pierwotne było zawsze uzależnione w wysokim stopniu od warunków, stworzonych przez środowisko naturalne. W poglądowy sposób uwidacznia to również zasięg ziem zasiedlonych przez Normanów we wczesnym średniowieczu. Zróżnicowany, pełen kontrastów krajobraz określał w wymierny sposób możliwości wykorzystania terenu. Masywy górskie, pokrywające znaczne połacie kraju, liczne akweny morskie i we-wnątrzlądowe, puszcze, bagna, torfy i wrzosowiska występujące w części nizinnej skłaniały do znacznego rozproszenia osiedli, tworzących tylko na niewielkich obszarach urodzajniejszych gleb bardziej zwarte, większe skupiska. Liczne migracje znamionujące schyłek starożytności, których ostatnie echa śledzimy również w początku wczesnego średniowiecza, były dalszym czynnikiem — podobnie jak kilka stuleci później ruch wikingów — który nie sprzyjał stabilizacji.

Najbardziej wysunięta ku południowi część Skandynawii — Półwysep Jutlandzki i wyspy duńskie opustoszały wskutek wędrówek Anglów i Jutów wespół z sąsiednimi Sasami ku Wyspom Brytyjskim w V-VI w.* Nieprzypadkowo też lata te to okres najsłabiej poświadczony archeologicznie na terenie Danii. Jeszcze ok. 700 r. Beda Czcigodny zapisał w swej historii Kościoła anglosaskiego, że dawna ojczyzna Anglów „pozostaje bezludna do dnia dzisiejszego”. Nie było to jednak całkowite pustkowie. Kontrast między jałowymi wrzosowiskami na przedpolu moreny czołowej w zachodniej części Półwyspu Jutlandzkiego aż po Limfjord a wschodnim urodzajniejszym wybrzeżem i sąsiednimi wyspami Fionią, Zelandią, Langeland, Lolland, Falster i in. uderzał, jak pisaliśmy, również za czasów Adama Bremeńskiego. W tejże wschodniej strefie powstawały gdzieniegdzie w zaraniu wczesnego średniowiecza osady o znacznej trwałości, jak np. na Lindholm Iloje pod Aalborgiem; była ona zamieszkiwana bez przerwy, jak świadczy przyległe cmentarzysko, od VI do XI wieku n.e. Rozproszone ślady osiedli występują też na wyspach i w sąsiedniej Skanii, licznymi cmentarzyskami wyróżniał się pobliski Bornholm.

Ziemie te były zamieszkiwane w znacznej części przez plemię Danów (ryc. 2), wiele kwestii związanych z zasięgiem ich penetracji pozostaje jednak niejasnych. Prokop z Cezarei, opisując wędrówkę Herulów ok. 512 r., wspomina, że przebywszy ziemie Warn ów, lokalizowane nad środkową Łabą lub bliżej Bałtyku w zachodniej Meklemburgii, „przeszli szybko także przez plemiona Danów, bo tamtejsi barbarzyńcy nie stawiali im oporu. Następnie przybywszy nad ocean wsiedli w okręty” i wylądowali na wyspie Thule (VI, 15). Zdaniem niektórych badaczy Danowie krótko przedtem mieliby przybyć na Zelandię, Fionię i przyległe wyspy ze Skanii,

⁸ Mackeprang, [w:] NK, t. 1, 1936, s. 11 n.; Brondsted 1961-1963, t. 3, s. 283 n., jak też monografie regionalne: G-utenbrunner, Jankukn, Laur 1952; La Baume 1952/1953; Klindt-Jensen 1957; Strómberg 1961 i in.

&yc. 2. Podziały plemienne Normanów i ważniejsze stanowiska archeologiczne

z VI-VIII w.

a — osada; b — cmentarzysko; c — znalezisko ofiarne; d — wyniesienia ponad 500 m n.p m.