~LWF0017

RELIGIA A ŻYCIE EKONOMICZNE

Wiele danych wskazuje, że w religii przedchrześcijańskiej Skandynawii bardzo dużą rolę odgrywały wierzenia i związane z nimi kulty i to o bardzo prymitywnym charakterze, których celem było —- stosownie do wyobrażeń ówczesnych ludzi —• zapewnienie pomyślnego przebiegu ich działalności produkcyjnej, przede wszystkim rolniczej, podstawy życia społeczeństwa.

Wysuwając na czoło naszych rozważań tę stronę zjawisk religijnych chcielibyśmy — dla uniknięcia możliwych nieporozumień — podkreślić, że ani nie wywodzimy, ani sprowadzamy wyobrażeń i kultów religijnych do działalności produkcyjnej, a zagadnienie ich genezy, pierwotnego charakteru lub istoty znajduje się w ogóle poza zasięgiem niniejszej książki.

Wspomniane kulty miały jeszcze w okresie walki

0    chrystianizację krajów skandynawskich, a więc w X w.

1    pierwszej połowie stulecia następnego, niespotykaną już, przynajmniej w tak powszechnej formie, w ówczesnej Europie¹ postać kultów phallicznyek, utrzymującą się tam tak długo być może m. in. ze względu na dużą rolę gospodarki hodowlanej na znacznym obszarze Półwyspu. Ich analiza pozwoli nam, zgodnie

z określonymi na wstępie postulatami badawczymi, na ustalenie właściwych proporcji w badaniach innych przejawów religii przedchrześcijańskich Normanów przez ustalenie iioziomu kulturowego zjawisk najbardziej powszechnych oraz ułatwi ona nam poznanie niektórych kwestii dotyczących sposobu penetracji religii w życie publiczne. Dość ostro występującą tu problematykę obyczajowości Skandynawów będziemy musieli na tym miejscu pominąć. Z konieczności natomiast w kilku wypadkach nawiążemy do spraw rozwijanych szerzej na dalszych miejscach.

Kulty płodności i urodzaju rysują się w posiadanych materiałach źródłowych stosunkowo słabo, co jest zrozumiałe ze względu na charakter tych źródeł. Wypada przeto omówić je szczególnie starannie.

Informacje, którymi rozporządzamy, nie zezwalają na postawienie tezy, by kulty, stanowiące przedmiot naszych obecnych rozważań, były związano z jakimś systemem wierzeń. Przeciwnie, można w nich wyróżnić, podobnie jak w innych obrzędach i wierzeniach tej części Europy, różne nurty, które zdają się świadczyć

0    nawarstwianiu się kolejnych elementów kulturowych, łączonych wspólnym lub podobnym obiektem kultu

1    ewentualnie, choć nie zawsze, bóstwa, które obiekt ten — mówiąc najogólniej —• miał reprezentować. (Sprawa bowiem stosunku: obiekt kultowy — bóstwo, bynajmniej nie jest prosta).

Wydaje się, że o pozostałościach kultu phaUicznego, związanego niegdyś ściśle z pracami rolnymi, w szczególności z orką, rozpowszechnionego w wielu innych kulturach ², a więc o stosunkowo starej warstwie wyobrażeń rełigijno-magicznych, dowiadujemy się na pod-

37

1

Patrz np. A. Scliahl, Freyr — Fro— Phol, „Archiv tur Rc-ligionswissensckaft“ 35 B., Leipzig und Berlin 1938, s. 174—178, gdzie zwrócono uwagę na pozostałości kultów phallicznyek w obrzędowości chrześcijańskiej ludów germańskich na kontynencie europejskim.

2

Patrz np. E. A. Armstrong, The Rilual of the Plough, „Folk-lore“ vol. o4, London 1943, s. 255.