~LWF0034 (3)

70

Mając te zastrzeżenia w pamięci można powiedzieć, że głównymi bóstwami mitologii skandynawskiej byli - przedstawiając ich postacie według kolejnych funkcji społecznych:

1.    Tyr przypisywany do władzy prawnej i Odyn sprawujący władzę magiczną, ale wyraźnie dominujący już nad Tyrem i przejmujący funkcje najwyższego bóstwa. Odyn był bogiem wojny i śmierci, niestrudzonym poszukiwaczem wiedzy, bogiem władców i poetów. Był mądry, ale nieuczciwy i nie można mu było ufać.

2.    Thor był bogiem siły fizycznej i walki, ale przedstawianej wyłącznie w postaci indywidualnych pojedynków, a nie wojen. Główną jego funkcją była obrona świata bogów i ludzi przed Olbrzymami, do czego wystarczały mu jego walor)' wojownika, a nie wodza. Jako taki stał się ulubionym bogiem boendir (wojowników i gospodarzy). Był poczciwy, porywczy i czasem w porównaniu z błyskotliwym Odynem nieco naiwny, ale w odróżnieniu od niego dotrzymywał danego słowa.

3.    Przebywający w Asgardzie jako zakładnicy Wanowie: Njord, Frej i Freja byli bóstwami dobrobytu, bogactwa i urodzaju, płodności i seksu, a także morza i żeglugi - ale to Thor miał siłę sprowadzania pomyślnych wiatrów. Wanowie byli strażnikami naturalnego ładu, pokoju i porządku (fridr) oraz obrzędów' religijnych. Sprawowanie kultu było domeną Wanów, i tylko im przypisuje się w świecie bogów spełnianie funkcji kapłańskich. Ale Frej był także znakomitym, chętnym do w'alki wojownikiem.

Nawiązujące do takiego schematu triady bóstw odnaleźć można już w najwcześniejszych źródłach. Wspomnimy tu strofy skalda Egila Skalla-Grimssona, przeklinające króla Eryka blod0xa i królową Gunnhildę. Poza podziałem na Asów i Wanów dopatrzeć się w nich można odwołania do triady Odyn, Thor (jeśli uznać, że jest nim wspomniany tam Land-As), Njord/Frej¹. Ale nie mniej ważne są w tym zaklęciu duchy rządzące swoim terytorium, zwane landvaettir. Podobna triada Odyn, Thor(?), Frej pojawia się w zaklęciu, jakim w Skimismal (33) Skirnir zmusza Gerdę do zgody na miłosne spotkanie z Frejem:

Gniewny będzie Odyn, gniewny najlepszy As,

Znienawidzi cię Frej!

Bezecna dziewko, bierzesz na siebie Wielki gniew bogów!

W strofie tej najlepszy z Asów (ascibragr) oznacza najprawdopodobniej Thora. Skald Halfredr vandraedaskald {Hallfredar saga 6; Lv 9: Skj. BI, 159) rozważając nawrócenie na chrześcijaństwo podkreślał swe obawy przed gniewem bogów:

Źli będą na mnie Frej i Frej a.

Opuszczę dzieci Njorda.

Nie zlituje sięGrimnir [Odyn],

Rozgniewa się rześki Thor!

Można tu też przypomnieć opis Adama z Bremy (FV, 26-27) przedstawiający jako głównych bogów czczonych w świątyni w Uppsali Thora, Wotana (= Odyna) i Frikkona, którego imię jest oczywistym przydomkiem Freja. Warto pamiętać, że najważniejsze atrybuty bogów zrobione dla nich przez Karły to Draupnir (bransoleta), własność Odyna, Mjollnir (młot) będący bronią Thora i dzik Gullinborsti, na którym jeździ Frej². Do tego katalogu trójfunkcyjnych triad skrupulatnie zebranych przez Georgesa Dumezila (1959, 5-8) warto za B.-M. Nasstróm (2001, 21) dorzucić anegdotę z Heillagra manna sogur (Martinus saga byskups 36) mówiącą o tym, jak to biskup Marcin przekonywać miał pogan o złej naturze ich bogów: „Thora nazwał durniem, Odyna pijakiem, a Freję prostytutką”. Tłumacz przystosowujący do islandzkich realiów tekst łacińskiego żywota świętego Marcina wykazał się tutaj, choć w nieco trywialnym stylu, niezłym wyczuciem charakteru głównych postaci skandynawskiego panteonu.

Ale powyższe triady nie są jedynymi grupami bogów w nordyckiej mitologii. Co ma wspólnego z trójfunkcyjnym modelem Dumezila triada Odyn-Hoe-nir-Lodurr? A w domenach bogów przypisanych modelowo do najważniejszych funkcji społecznych pojawiają się postacie innych bóstw, mniej lub bardziej enigmatyczne, natomiast bogowie teoretycznie przypisani przez schemat Dumezila do jednej z funkcji okazują się równie ważni, a często ważniejsi, w innej. Lepszym wzorcem dla dobrego króla jest Frej niż Tyr czy Odyn. Przysięgi składać można na pierścień Ulla (nie Tyra), bogiem wojny jest Odyn, a nie Thor, który jest co najwyżej specjalistą od pojedynków. A i Frej jest chętny do walki. Tyr, jakby w sferze wojny i walki mało było bogów, ma naturę głównego bóstwa wojny, a nazwana jego imieniem runa jest symbolem zwycięstwa. Płodzeniem przodków różnych stanów społecznych zajmuje się pod postacią Riga Heim-dall³, nie Frej, a małżeństwa uświęcać ma młot Thora. Choć czytając mit o zalotach Freja do Gerdy w tej akurat sferze przypisanemu do niej bóstwu nie można odmówić pełni mocy.

1

Patrz niżej, s. 74-75.

2

   G. Dumćzil 2000, 297; patrz niżej, s. 323-324.

3

   G. Dumćzil, 2000, 153-165; patrz też niżej, s. 223.