~LWF0040 (3)

82

duchy do wróżb zaklinała^;

czarowała, gdzie mogła i mamiła w transie,

a zawsze była rozkoszą złych kobiet^{1 2}.

Snorri Sturluson, znający przecież świetnie Voluspa, o Gullveig/Heidr nie pisze nic, co wygląda na świadome przemilczenie jej postaci. Nasza znajomość mitu opiera się więc wyłącznie na egzegezie dwóch przytoczonych tu strof. A ich interpretacja przysparzała badaczom wiele kłopotów. Postać Gullveig próbowano objaśnić jako uosobienie żądzy złota³. Dziś można już za Lotte Motz (1993) przedstawić lepszą interpretację. Imię Gullveig ma postać kenningu miodu, i oznacza „złoty {guli) napój (veigr)”. A jak już zauważyliśmy, rola miodu jest w skandynawskiej mitologii nie do przecenienia. W świecie Asów był to napój w' złotym wieku pokoju zupełnie nieznany. Mieli oni wtedy natomiast złote tablice do gry, które wraz ze spokojem rajskich początków utracili. Teraz uzyskają w zamian złoty napój, trunek wprawiający świat w ruch, tworzący zmiany, wojny, przynoszący śmierć i prowadzący bieg dziejów do nieuchronnego końca (L. Motz 1993, 90-91). Napój ten przynosi Asom uosabiająca go kobieta. Gull-veig pojawiając się ze swoim trunkiem w'śród Asów wprowadza do ich świata zamęt. Georges Dumezil (1947, 247-291) dostrzegł ongiś podobieństwo pomiędzy postaciami Gullveig i Tarpeji. Jest to wciąż analogia przekonująca.

Asowie, by pozbyć się wrogiej agentki, po trzykroć wbijali ją na włócznie i palili w ogniu, ta jednak zawsze się odradzała⁴. Ulubionym przedmiotem przypuszczeń w badaniach mitu Gullveig jest, nie całkiem bezpodstawnie, seksualne rozpasanie powiązane z praktykowaniem seidr (magii) lub podejrzenia o incest. Najlepsze wytłumaczenie znaczenia postaci Gullveig przedstawił Gabriel Turvil-le-Petre (1964, 156-159), który uznał ją za hipostazę Freji. Nawet po odrzuceniu etymologii imienia, implikującej Gullveig wzbudzanie żądzy złota (a Freja często wiązana jest ze złotem i biżuterią), to i tak pozostają jako wspólne cechy obu tych postaci: zamiłowanie do seksu, podejrzenia o incest, a przede wszystkim - znajomość sztuki seidr. Po pojednaniu Asów z Wanami Freja pojawiła się wśród nich i wprowadziła w tajniki tej magii. Gullveig, gdy praktykowała seidr, nazywano imieniem Heidr. Słowo to (etymologicznie związane z pojęciami błyszczenia i lśnienia⁵) było typowym imieniem wieszczek. Czary dawały Gullveig zdolność prorokowania (była volo velspa), dokonywały się we wnętrzu domu (hvars til kusa kom), i odbywały się w transie. Wszystkie te elementy odnajdujemy w opisach seansów seidr zawartych w sagach (L.P. Słupecki 1998, 69-102). Reasumując: tak jak pojawienie się Nom - „trzech dziewic Thursów”, które zabrały Asom złote tablice oznaczało koniec złotego wieku, tak pojawienie się Gullveig oznaczało początek nieuchronnego i dalekiego od spokoju biegu dziejów.

Po opisie epizodu z Gullveig Voluspa (23) przedstawia obrady Asów, którzy siedząc na „tronach przeznaczenia” (rókstoiar) zastanawiają się zaniepokojeni:

Czy powinni Asowie daninę zapłacić,

czy wszyscy bogowie powinni otrzymywać dary?

Danina, jaką mają zapłacić Asowie, może być interpretowana jako zadośćuczynienie za próbę zabicia Gullveig (J. de Vries 1957, 212). Ale gra idzie o coś więcej. Wanowie, bóstwa innej natury niż Asowie, roszczą sobie prawa do takiej samej czci i co więcej cześć taką otrzymują, o czym świadczy pojawianie się w ludzkich domach Gullveig. Asowie nie chcą się z tym pogodzić. Odyn rzuca więc w stronę Wanów swą włócznię i w ten rytualny, zdawałoby się zawsze skuteczny sposób, poświęca ich sobie na ofiarę. Tym razem jednak obrzęd pozostał nieskuteczny.

Z 24. strofy Voluspa wynika, że początkowo górą byli właśnie Wanowie. Drewniany ostrokół twierdzy Asów⁶ został przez nich zdobyty i Wanowie zwycięsko opanowali pole walki. I tu niestety kończy się opis boju w Woluspa, która wspomina o wojnie w skróconej, pytyjskiej wręcz formie. Z szerszej relacji Snorriego w Ynglinga sadze (4) wynika, że żadna ze stron nie potrafiła uzyskać przewagi. Wiadomość o zdobyciu umocnień Asów Snorri pomija. Jego wersja brzmi następująco: „Odyn ruszył ze swym wojskiem przeciw Wanom, ale ci w porę się spostrzegli i bronili swego kraju, i ani jedni, ani drudzy nie zdołali zwyciężyć. I jedni, i drudzy najeżdżali kraj wroga i czynili szkody. I gdy już

1

   viiti hon ganda, tłumaczę tu gcrnda jako duchy za U. Dronkc (1988, 225, przyp. 6), która zwróciła uwagę na rozstrzygającą o takim tłumaczeniu glossę w Historia Norwegie (Monumenta Histori-ca Norvegiae, wyd. G. Storm, Kristiania 1880, 85). Moje dawne tłumaczenie (1998, 79) tej strofy jest więc w tym miejscu błędne.

2

   Ae var hun angan illar brudar. J. de Vries (1957, 211) słowa illar brudar odczytuje nie bez racji w węższym znaczeniu jako „złych panien młodych” i dostrzega w tym aluzję do praktykowania przez Wanów incestu.

3

   Poświęcony Gullveig fragment Voluspa zinterpretowano nawet jako alchemiczny mit odlewania i oczyszczania (rafinowania) złota (R.W. Fischer 1963). Przegląd najważniejszych teorii przedstawia L. Motz 1993, 80-81.

4

   Interpretacja U. Dronke (1988, s. 229) argumentującej, iż Asowie palili jedynie złoty posąg Gullveig, a nie jej osobę, jest w tym miejscu naciągana, podobnie jak teza L. Motz (1993, 87), która dla odmiany widzi w niej kocioł do pędzenia pitnego miodu, zawieszony na włóczniach nad ogniem.

5

   J. de Vries, 1956, 325; J. Palmer 1930/31, 289-304; U. Dronke 1988, 228. L. Motz (1993, 84-86) dostrzega tu też nawiązania Heidr do dającej pitny miód kozy Heidrunn.

6

   Pieśń nieprzypadkowo nic nazywa twierdzy Asów Asgardem, „grodem Asów-” (ten nie został jeszcze zbudowany), ale „ostrokolcm twierdzy Asów”.