~LWF0056

Natomiast przeniesienie kary bogów czy też ich zemsty w zaświaty było z wielu względów „praktyczniejsze“. By jednak tego rodzaju koncepcje mogły powstać, rozwój wyobrażeń o człowieku i bogach musiał podnieść się na wyższy szczebel. Wymagało to znacznie większego stopnia wyabstrahowania psychicznych właściwości człowieka, niż możliwe było to do osiągnięcia przy ówczesnym poziomie poznania.

Przeanalizujmy obecnie materiały, które pozwolą nam prześledzić, w jakie sprawy — zgodnie z wyobrażeniami Normanów — interweniowali bogowie. Mimo sporadyczności materiałów, którymi dysponujemy, będziemy mogli na tej podstawie uściślić i rozszerzyć nieco nasze dotychczasowe wiadomości na temat sposobu i zakresu utrwalania przez religię przedchrześcijańską w Skandynawii powstającego ustroju wczesno-feudalnego, mimo doktrynalnej słabości tej religii.

Nieco informacji na ten temat zyskujemy na podstawie wspomnianej już wyżej sagi o Egilu. Bohater ten, skald (zachowało się kilka wierszy, które są mu przypisywane), skrzywdzony przez króla Eryka Blodyza, jego żonę i szwagra, którzy — jak to wspominaliśmy —* nie chcieli wydać należnego żonie bohatera spadku, zabronili mu pod groźbą— jak mówi saga— „złamania prawa krajowego, banicji i gniewu bogów“ ¹ uprawiać kwestionowaną ziemię. Egil opuszczając Norwegię po napadzie dokonanym na thing przez ludzi królowej rzucił przekleństwo na Eryka²: „Niech bogowie wypędzą króla z jego kraju; tak powinni oni odpłacić

królowi za rabunek mego mienia; niech spadnie na niego gniew Odyna i bogów [jakich?!]; niech Frey i Odyn zmusi tyrana do ucieczki; niech «Landass» [postać mimo dyskusji nie odgadniona] znienawidzi tego nieprzyjaciela ludzi, który narusza świętość bogów⁴⁴. Ostatni człon cytowanego przekleństwa, najważniejszy dla zrozumienia jego sensu, zachowanego w całości w formie wierszowanej i z tego powodu bardziej godnego zaufania niż prozaiczny tekst sagi, odnosi się do wspomnianych wyżej wypadków, zaszłych na tłiingu. Głównym powodem zemsty bogów —• oczywiście sprowokowanej przekleństwem Egila — miało być przeto nie naruszenie przez króla prawa spadkowego, lecz pogwałcenie wiecu. Niemniej jednym ze skutków tej zemsty miało być usunięcie Eryka z królestwa i z jego majątków.

W ten sposób stanęliśmy bodaj przed najważniejszą kwestią z rozpatrywanej problematyki roli religii w umacnianiu nowego porządku społecznego: czy wierzenia i kulty skandynawskie, ewentualnie w jaki sposób, stały się czynnikiem utrwalającym prywatną własność ziemi.

Jest zaś sprawą dość jasną, że własność taka utrwalała się w Skandynawii co najmniej od okresu ekspansji wikingów. W każdym zaś razie kolonizacja Islandii nie prowadziła do powstawania tam kolektywnych form własności³.

Wydaje się, że wierzenia i kulty przedchrześcijańskie w Skandynawii nie osiągnęły jeszcze takiego poziomu, by mogły one w sposób bezpośredni, a więc swą stroną dogmatyczną, ochraniać własność prywatną jako taką. W świetle tego, co powiedziane zostało wy-

8*

1

   Egils saga, cap. 56: „... vid lęgbrot landsrettar ok gridar of ok go da gremi“.

2

   Egils saga, cap. 56: „Sv& skyldi god gjalda, j gram reiki bond af lęndum, i reid se ręgn ok Ódinn, | ręn rains fóar hęimm; folkmyggi lat flyja, ¹ Freyr ok Njęrdr, af jordum, ¹ leidisk lofda st.ridi landęss, |)anns ve grandar“.

114

3

Patrz obszernie w tej sprawie, St. Piekarczyk, Studia nad rozwojem struktury społeczno-gospodarczej wczesnośredniowiecznej Szwecji, Warszawa 1962, rozdz. I.

115