~LWF0062 (3)

126

dobrze dla Tyra. Wodenowi składali też ofiary przed bitwą Anglosasi. Typową formą ofiary dla Ody na było powieszenie i przebicie włócznią. Ofiarami stawali się często królowie lub ich synowie, jak Vikar (Vikarsbalkr\ Halfs saga 1; Gau-treks saga 7) i najwybitniejsi wojownicy. W źródłach nordyckich opisano połączone z wróżbami ofiary dla Ody na składane przed bitwą przez Hakona Jarla⁸¹. Również Adam z Bremy (IV 27) podaje, iż w wypadku wojny składano ofiary Odynowi. Z innych mitycznych ofiar złożonych Odynowi wymienić trzeba synów króla Auna starego (Ynglinga saga 25) i - być może - króla Olafa treteglia (Ynglinga saga 43). Ze źródeł pisanych wynika więc jasno, iż w późnym pogaństwie skandynawskim Odyn był głównym adresatem ofiar ludzkich. Ale nie był jedynym. Składano je także dla Thora, a ofiara z króla Domaldiego, złożona przez Szwedów w latach głodu, była najprawdopodobniej adresowana do Freji.

Podczas uczty kultowej pierwszy toast spełniano na cześć Odyna i pito go za zwycięstwa i pomyślne panowanie króla (Hakonar saga goda 14). Imię Jólnir sugeruje jego związek ze świętem Jul. W Hyndluljod (2-3) Freja rozpoczyna budzenie Hyndli od modlitwy do Odyna:

Prośmy ojca wojsk, aby był łaskawy!

On nagradza i daje złoto wojownikom,

Dał on Hermodowi hełm i kolczugę.

I dał Sigmundowi miecz w podarunku.

Tym daje zwycięstwo, a tym daje złoto,

Wielu dar wymowy i mądrość niektórym,

Wiatr daje żeglarzom, dar poezji skaldom,

I daje odwagę wielu wojownikom.

Modlitwa w Hyndluljod dobrze odpowiada naszkicowanym tu sferom działalności Odyna. Ale kult Odyna w sferze realnej, a nie mitycznej, poświadczony jest dużo słabiej niż kult Thora czy Freja. W teoforycznych nazwach miejscowych jego imię pojawia się stosunkowo często w Danii, w Skanii, norweskim Vestfoldzie, w szwedzkim Vestergótland (co zgadzałoby się z jego przydomkiem Gaut) i w Svealandzie. Na Islandii jego śladów brak nieomal zupełnie. Rzadkie jest wśród imion osobowych, choć jeden z pierwszych biskupów skandynawskich miał na imię Odinkar⁸². Odyn/Wotan był jednak postacią najczęściej przedstawianą na złotych brakteatach, jeśli przyjąć ich interpretację propo-

81    Einarr skalaglamm, Velekkla 30; Fagrskinna 17; Snorri Sturluson, Heimskringla, Olafs saga Tryggvasonar21\ por. L.P. Słupecki 1998, 117.

82    J. Kousgard-Sorcnsen (1974, 108-116) imię Odinkar wywodzi jednak wprost od pospolitego słowa odr i rozumie jako „człowiek skłonny do wariactwa”, co nie przekonuje, wywód od Odyna jest, moim zdaniem, lepszy.

nowaną przez Karla Haucka. Na plakietce z Torslundy postać bez jednego oka jest zapewne wyobrażeniem Odyna. Także jego ośmionogi Sleipnir znajduje wczesne poświadczenia ikonograficzne. Świadczy to, jak wiele związanych z nim wątków sięga swymi korzeniami co najmniej do początków wczesnego średniowiecza.

Kilka słów poświęcić tu jeszcze trzeba braciom Odyna. Postać Wiliego jako brata Odyna pojawia się już u pierwszych skaldów⁸-'. We jest poświadczony dużo gorzej. O Wiliin i We razem wiadomo tyle, że według Ynglinga sagi (3) podczas wygnania Odyna podzielili między siebie jego dobra i wspólnie cieszyli się jego żoną Frigg, co potwierdza Lokasenna (26). Według Eddy Snorriego Sturlu-sona (Gylf 9) Wili i We byli też wraz z Odynem stwórcami pierwszej pary ludzi, Aska i Embli. Wysnuwanie z tego wniosku, iż są oni wobec tego identyczni z Hoenirem i Lodurem, wraz z Odynem współtwórcami ludzi w Voluspa (17-18) jest jednak dość ryzykowne. Ale przyznać trzeba, że w ten sposób lepiej zrozumielibyśmy rolę, jaką w mitologii nordyckiej pełni Hoenir.

Na koniec wspomnijmy tu jeszcze o Widarze (G. Dumezil 2000, 243-247). Etymologię jego imienia wywodzi się od *vida-harja, daleko wojujący (J. de Vries 1962, 659), albo od vidr, las, co jest propozycją interesującą (B.-M. Nasstróm 2001, 107), jako że według wyliczenia siedzib bogów w Grimnis-mal (17) mieszkać ma w Vidi, czyli w lesie. Snorri stwierdza w Skaldskaparmal (18), że był on zrodzony z Gridy. W Gylfaginning (29) opisuje go następująco: „Widar to ten, który zwany jest milczącym Asem. Ma on potężny but. Jest nieomal równie silny jak Thor i to jego bogowie darzą największym zaufaniem we wszystkich niebezpieczeństwach”. I faktycznie, gdy podczas uczty u Aegira jako nieproszony gość pojawia się Loki, Widar gotów jest zastąpić nieobecnego wśród bogów Thora i wyrzucić natręta, dlatego Odyn prosi go, by zostawił przybysza w spokoju (Ls. 10). Ze Skaldskaparmal (11) dowiadujemy się jeszcze, że ciężki but Widara zrobiony był z żelaza (iarsko). Widar był „wrogiem i zabójcą Fenrisulfa, mścicielem bogów, świętym mieszkańcem siedziby swego ojca, synem Odyna, bratem Asów”. Jak wiemy, podczas ragnarók w bitwie na polu Vi-gridr pomści śmierć ojca. Zabije wtedy wilka Fenrira, rozdzierając mu paszczę, i stanie na nim swoim butem (Vsp. 55, Vfm. 53, Grm. 15). Jest to jego główna funkcja w mitologii nordyckiej. Należy on zarazem do tych nielicznych bogów, którzy przeżyją ragnarók (Gylf. 38). Synami Odyna: Baldrem, Hódem, Hermo-dem i Walim zajmiemy się oddzielnie.

83 Thjodolf or Hvinni, Ynglingcital 3; Egil Skallagrimson. Sonatorrek 23.