~LWF0089

kulturalny, a przede wszystkim panujący w Skandynawii układ stosunków społeczno-politycznych umożliwiał w ogóle akceptację koncepcji sakralności władzy królewskiej.

Należy wszakże stwierdzić, że chrześcijańska ideologia władcy we wczesnym średniowieczu operowała nie tylko argumentami zaczerpniętymi z arsenału chrześcijańskiej filozofii i teologii, według których bóg traktowany był jako stwórca prawa i porządku społeczno-politycznego. Tego rodzaju koncepcje adresowane były do bardzo wąskiego kręgu odbiorców i ich ewentualna siła przekonywania nie wykraczała najprawdopodobniej poza sferę ówczesnej elity intelektualnej. Bardziej natomiast powszechnie stosowana argumentacja pozostawała całkowicie w sferze myślenia religijno-magicznego. Dążyła ona bowiem do wykazania szczególnego związku króla z bóstwem, właściwego tylko jemu, niedostępnego natomiast dla innych ludzi i płynących z tego związku ogólnospołecznych korzyści. Jest też szczególnie istotne, że związki te powstawały na skutek magicznych czynności kultowych. Znany jest bowiem powszechnie fakt, że królowie wizygoccy w Hiszpanii podkreślali charakter swej godności namazaniem olejem „świętym^{44 49}. Pepin Krótki natomiast po dojściu do władzy dla zalegalizowania swego stanowiska użył kościelnej charyzmy, przybierając od tego czasu tytuł króla „z bożej łaski^{44 50}. Jeszcze zaś przez szereg wieków królestwo traktowane było jako sakrament i to nawet w oficjalnych enuncjacjach kancelarii papieskiej. Dopiero rozwój kon-fliktu między cesarstwem i papiestwem w XI w. wpły-

⁴⁹    L. Kougier, Le caractere sacre de la royaute en France, La regalitd sacra, s. 610.

⁵⁰    W sprawie tytulatury królewskiej i jej rodowodu, patrz F. Ileiler, Fortleben und W and lun g des antiken Góttkónigtums im Chrislentum, La regalitd sacra, s. 569 i nast.

nął na zmianę koncepcji kościelnych w tej sprawie⁵¹. Umieszczanie w koronach relikwii⁵² miało podkreślić bliskość króla ze świętymi, którzy w praktyce kultowej wysuwali się na ważniejsze miejsce niż chrześcijański 8óg.

Jeżeli zaś przy uzasadnianiu atrybutów władzy królewskiej posługiwano się motywami zaczerpniętymi ze Starego Testamentu, a więc w dalszej konsekwencji z kultur Starożytnego Wschodu⁵³, to fakt ten, mimo romanizaoji znacznej części ziem, na których osiedlili się Germanie, nie wykluczał, by poprzednio, przed chrystianizacją, władcy germańscy mieli nie korzystać z podobnych co do swej istoty sposobów ideologicznego oddziaływania na poddanych. Należałoby raczej liczyć się z przetrwaniem — w formie zmienionej, rozwiniętej i przystosowanej do kulturalnego poziomu chrześcijaństwa oraz do właściwego tej religii wyobrażenia boga i jego stosunku do jednostki i do społeczeństwa —• takich właśnie lub podobnych, z pewnością bardziej prymitywnych elementów, polegających na wykazywaniu szczególnych koneksji między królem i bóstwem. Popularność natomiast niektórych postaci i motywów biblijnych świadczyła o potrzebie znalezienia dla dawnych treści ideologicznych nowej formy.

Naszym obecnym zadaniem będzie właśnie próba odtworzenia religijnej treści, mechanizmu powstawania i społecznego działania oraz możliwości penetracji w sferę wyobrażeń religijnych ludów skandynawskich tych wszystkich elementów oddziaływania ideologicz-

⁵¹ L. Kougier, op. cit. s. 614 i nast. oraz 617.

⁶² Patrz P. 10. Schramm, Die Geschichte des mittelalterlichen Ilerrschertums im Liehte der 11errschajlszeichen, „Historiach© Zeit-schrift", B. 178, H. 1, Munchen 1954, s. 7.

⁵³ O dominującym wpływie Cesarstwa Wschodniego w przenoszeniu pojęć o władzy, patrz P. Heiler, oj), cit. s. 569 i nasi.

181