str161

li- Bajfciewścz-Grdbowdu. Z. Mikulski. Ilyitroiagia ogólna. Wanuiwa 2005 ISBN 83-0M 4579X.«hy \VN PWN 21X15

lotatnik ” to C:\Document.r" ^ 1028.0.5.7.7”’^ strl60~Paint " f Itelix iLibraryTT^’ Ę Hydrologia og...

Następnym warunkiem niezbędnym do uformowania odpływu powierzchniowego są odpowiednie spadki terenu. Przy dużych spadkach nawet na utworach dobrze przepuszczalnych może dojść do odpływu powierzchniowego.

Odpływowi powierzchniowemu sprzyjają również:

-    przesuszenie gruntu (przesuszona powierzchniowa warstwa gruntu zachowuje się jak warstwa nieprzepuszczalna: woda opadowa, która chwilowo nie zdoła w nią wsiąknąć, nawet przy niewielkich spadkach terenu zaczyna spływać po powierzchni);

-    przemarznięcie gruntu przed utworzeniem się pokrywy śnieżnej (w czasie roztopów woda spływa po zamarzniętym gruncie, natomiast gdy jest on pod śniegiem niezamarznięty, powolne wsiąkanie wody z pokrywy śnieżnej może zachodzić nawet przy ujemnej temperaturze powietrza);

-    rodzaj pokrycia powierzchni terenu (roślinność zatrzymuje część wody opadowej, a zwiększając tarcic powoduje zmniejszenie prędkości wody spływającej po stoku. Roślinność wpływa także na porowatość gleby, ułatwiając wsiąkanie wody opadowej w podłoże. Na stokach zalesionych odpływ powierzchniowy jest bardzo mały, na stokach zadarnionych, a zwłaszcza zajętych przez grunty orne. jest już duży).

W procesie formowania odpływu powierzchniowego mają znaczenie także natężenie deszczu i czas jego trwania. Odpływ powierzchniowy zachodzi wówczas, gdy natężenie deszczu jest większe od współczynnika przepuszczalności gruntu, natomiast czas trwania deszczu ma znaczenie w procesie formowania odpływu powierzchniowego jedynie wówczas, gdy natężenie deszczu jest mniejsze od współczynnika przepuszczalności. Gra tu rolę wypełnienie gleby wodą. aż do osiągnięcia przez nią stanu nasycenia. Wówczas nawet deszcz o natężeniu mniejszym od współczynnika przepuszczalności wywoła odpływ powierzchniowy, dalsze bowiem wsiąkanie wody w grunt jest niemożliwe.

Przy rozpatrywaniu odpływu powierzchniowego można wydzielić trzy momenty: przezwyciężenie wsiąkania,

-    przezwyciężenie szorstkości gruntu,

uformowanie spływu warstwowego i jego koncentracja w strumienie (Wer-ner-Więckowska, 1975).

Przezwyciężenie wsiąkania. Przy omawianiu procesu wsiąkania napisano, że tyle wody opadowej wsiąka w grunt, ile jej zdoła wciągnąć w jego przestworki siła grawitacyjna po pokonaniu oporów, które stawia ten grunt; reszta wody spływa po powierzchni dzięki składowej siły grawitacji skierowanej wzdłuż zbocza, pokonując opory szorstkości gruntu. Cechą decydującą o podziale wody na wsiąkającą i spływającą jest przepuszczalność gruntu w' stosunku do natężenia deszczu lub roztopu, przy założeniu, że wilgoć glebowa jest uzupełniona. Gdy natężenie deszczu lub roztopu przewyższa przepuszczalność gruntu, woda zaczyna gromadzić się na powierzchni. W warunkach uzupełnionej wilgoci glebowej nawet mżawki mogą dać odpływ powierzchniowy na glebach ilastych, odpływ na glebach piaszczysto-ilastych dają już zwykłe deszcze, na piaskach średnioziarnistych odpływ powierzchniowy dają ulewy, a odpływ powierzchniowy na żwirach formują jedynie deszcze nawalne. Gdy natomiast deszcz spadnie na grunt przesuszony (tzn. taki. który ma niepełną wilgotność połową) potrzebny jest czas (sięgający od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu minut) na uzupełnienie wilgoci, aby mógł rozpocząć się proces infiltracji.

161

□

i

Cl

C

7T

C

CO

co

co

o

©

©

&

(J

S> Hydrologia ogólna - Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski - iLibrary Reader