3582323560

PSYCHOLOGIZM - (gr\ psyche - dusza, życie) - określenie dla poglądów w różnych dziedzinach wiedzy (pedagogika, teoria literatury -zob. psychologia a badania literackie, religioznawstwo, filozofia) zakładające, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. Także nurt w prozie i dramcie XX-wiecznym. Tworzące go utwory koncentrują się na przedstawieniu psychicznych motywów działań bohatera, jego kompleksów (tzw. psychoanaliza postaciąźółfpotrzebne źródło]), emocji, często także mechanizmów prowadzących do jego wyobcowania.

PRZYPADŁOŚĆ - Akcydens, przypadłość, cecha akcydentalna (łac. accidens) - wywodzące się z filozofii Arystotelesa pojęcie patologiczne funkcjonujące przede wszystkim w metafizyce klasycznej (arystotelesowsko-tomistycznej). przeciwieństwo atrybutu. Akcydens to taka cecha danej substancji, bez której pozostaje ona nadal tą samą substancją. Np. dla Sokratesa bycie uzdolnionym muzycznie czy łysym można uznać za cechę akcydentalną bycia Sokratesem, natomiast bycie racjonalnym czy bycie (nie bycie) zwierzęciem jest jego cechą istotową (atrybutem), tj. taką, bez której nie byłby już tym samym Sokratesem.

PREDYKAT - wieloznaczny termin mogący oznaczać: funktor zdaniotwórezy od x argumentów nazwowych, funkcje zdaniowa argumentów nazwowych; wyrażenie opisujące pewne własności lub relacje. W rachunku predykatów (kwantyfikatorów) występują symbole P, Q, R... reprezentujące predykaty jednoargumentowe. W terminologii gramatycznej predykatom jako funktorom zdaniotwórczym swobodnie odpowiadają osobowe formy czasownika Termin "predykat" może oznaczać funktor zdaniotwórezy od (co najmniej jednego) argumentu nazwowego. Predykatem nazwiemy zatem takie wyrażenie, które z terminem jednostkowym da nam zdanie. Np. w zdaniu "Jugosławia rozparta się" wyrażenie "rozpadła się" jest predykatem jednoargumentowym (fiinktorem zdaniotwórczym od jednego argumentu nazwowego), w zdaniu "Tomek lubi Basię" wyrażenie "lubi" jest predykatem dwu argumentowym (fiinktorem zdaniotwórczym od dwóch argumentów nazwowych), w zdaniu "Arystoteles umiłował prawdę bardziej niż Sokratesa" wyrażenie "umiłował... bardziej niż" jest predykatem trój argumentowym (fiinktorem zdaniotwórczym od trzech argumentów nazwowych). Niejednokrotnie zmiana miejsca argumentów predykatu powoduje zmianę sensu całego zdania, np. zdanie "Tomek lubi Basię" znaczy co innego niż zdanie "Basia lubi Tomka". Na drodze abstrakcyjnej transformacji predykatów powstało wiele nazw języka potocznego. Np. nazwa "myślenie" powstała z predykatu "myśli", nazwa "mądrość" z predykatu "jest mądry". Tego rodzaju funkcjonujące w języku potocznym nazwy są w rzeczywistości pseudonazwami, gdyż zachowują kategorię syntaktyczną predykatu jednoargumentowego. Świadczy o tym fakt, że nie mogą być one bez wrażenia sztuczności wypowiedzi traktowane jako orzeczniki - nie można powiedzieć "Jan jest mądrością" czy też "Poznań jest leżeniem".

PREDESTYNACJA - (od łąc, praedestinare, gr. Ttpoopiijew, "przeznaczyć z góry") -koncepcja religijna, według której losy człowieka (jego zbawienie lub potępienie) są z góry określone przez wolę Boga.

PRAKSEOLOGIA - teoria sprawnego działania. Jest dziedziną badań naukowych dotyczących wszelkiego celowego działania ludzkiego. Inicjatorem prakseologii jako koncepcji tak w zakresie nazwy, jak i odrębnej dyscypliny badań był Alfred Espinas. Zadaniem prakseologii jest poszukiwanie najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność; konstruowanie i uzasadnianie dyrektyw praktycznych, tj. nakazów i zakazów oraz zaleceń i przestróg dotyczących wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu,