3582352213

fenów

Jasionna

Sokołów

Przydrożne Lekcje Historii - Bitwa nad Rawką 1914-1915

BOI

KOSCIOŁ

BOLIMÓW. KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEJ ANNY

BOUMOWANNAKIRCHE

©

, Karoiew

Mizerkj

Łasieczniki

Wola\

'dłowieęka'

Bolimów

lolimowska Wieś

Bolimów - niegdyś zwany Bolemowem - to najpierw osada, potem miasto, a teraz wieś gminna o długiej historii. Pierwsze ślady człowieka znalezione w tej okolicy pochodzą jeszcze z epoki brązu. W X wieku na wyspie w okolicy dzisiejszego kościoła św. Trójcy stał drewniany gród. W drugiej pot. XIV wieku, książę Ziemowit III założył tu miasto. Przez stulecia Bolimów znany był z wytwórczości rzemieślniczej i artystycznej-od zdunów i garncarzy po malarzy świętych obrazów. Miasto przeżywało rozkwit w wiekach XVI i XVII. Właśnie u szczytu tej prosperity, zbudowano kościół św. Anny. Ta jednonawowa świątynia, wzniesiona w 1635 roku w miejscu wcześniejszego kościoła drewnianego, dziś jest postrzegana jako jeden z ciekawszych przykładów budownictwa renesansowego w woj. łódzkim.

Piękny, barokowy ołtarz główny dedykowany św. Annie, był świadkiem wielu dramatycznych wydarzeń. W czasie potopu szwedzkiego, Bolimów został prawie całkowicie zniszczony. Potem trapiły go głód i zarazy. Po powstaniu styczniowym, w trakcie którego okoliczne lasy dawały schronienie powstańcom, Bolimów, który był ich bazą, utracił prawa miejskie.

CMENTARZ WOJENNY W BOLIMOWSKIEJ WSI

KRIEGSFRIEDHOF IN BOLIMOWSKA WIEŚ

CMENTARZ WOJENNY W WÓLCE ŁASIECKIEJ

KRIEGSFRIEDHOF IN WÓLKA ŁASIECKA

ŚLADY WOJNY POZYCYJNEJ I ŻYCIA W OKOPACH UBERRESTEN DES STELLUNGSKRIEGES UND DES LEBENS IM SCHUTZENGRABEN

POZOSTAŁOŚCI WOJNY MINOWEJ KRATER 227

UBERRESTEN DES MINENKRIEGES KRATER 227

Wólka \ Łasiecka

limów Mcęjjły

ioli/nbw

Podczas I Wojny Światowej, doszło tu do dramatycznych wydarzeń. Prasa na całym świecie opisywała wydarzenia związane z Bitwą nad Rawką, która określana bywała również jako Bitwa pod Bolimowem. Próby zdobycia przyczółków na wschodnim brzegu Rawki i Bzury, podejmowane w grudniu 1914 roku przez Niemców w wielu miejscach (Kamion, Ruda, Budy Grabskie, Mogiły, Jasionna, Kozłów Szlachecki, Dachowa), w większości skończyły się niepowodzeniem okupionym ciężkimi stratami. W rejonie Bolimowa, pomiędzy Mogiłami a Jasionną, Rosjanie słabiej bronili terenu i zezwolili jednostkom niemieckim na wejście na głębokość 3 km za Rawkę. Rosjanie oddali tym samym Niemcom teren, na którym obrona była szczególnie trudna z uwagi na wysoki poziom wód gruntowych. Woda pojawiała się już przy próbie wykopania metrowej głębokości okopu.

Bolimów został zdobyty 18 grudnia przy wsparciu artylerii, przez 41. Pułk Piechoty z 1. Dywizji Piechoty oraz 2 bataliony 128. Pułku Piechoty z 36. Dywizji Piechoty. Bolimowie Niemcy wzięli do niewoli 130 jeńców i zdobyli jeden karabin maszynowy.

LEGENDA:    fff .    * .

0 - 0 tabuce Przydrożnych Lekcji Historii szlaki Przydrożnych Lekcji Historii — — — Unia Frontu w maju 1915 roku ( 1    Zasięg ataku gazowego 31.05.1915

fv]    cmentarze Wielkiej Wojny 1914-1915

L    — AUTOSTRADA A2 0 PARKING

Pierwsza Wojna Światowa nad Rawką 1914-1915

Bitwa nad Rawką, zwana też Bitwą pod Bolimowem była kontynuacją walk, które toczyły się na wschód od Warszawy od września 1914 roku. Po wielkiej manewrowej bitwie pod Łodzią (zw. Operacją Łódzką), w końcu listopada 1914 roku, Rosjanie postanowili skrócić front i oprzeć go na solidnych przeszkodach terenowych. Pomiędzy Łodzią i Warszawą taką przeszkodę stanowiły m.in. wysokie brzegi rzek Rawka i Bzura oraz rozciągające się wzdłuż nich mokradła.

Na wschodnim brzegu rzeki Rawki Armia Rosyjska zbudowała co najmniej trzy linie umocnień. Między wsią Mogiły, a rzeką Bzurą na wysokości wsi Zakrzew, gdzie podmokłe tereny nie pozwoliły na zbudowanie solidnych okopów, front przebiegał przez umocnione wsie: Wola Szydłowiecka, Humin, Dołowatka i Borzymów (dziś Borzymówka), a dalej opierał się na rzece Suchej.

Wojna pozycyjna nad Rawką latach 1914 i 1915 roku, na którą składały się liczne krwawe starcia bezpośrednie, ataki artyleryjskiej oraz użycie przez stronę niemiecką broni chemicznej - spowodowała śmierć kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy Armii Carskiej i Armii Cesarskiej. Wśród poległych było wielu Polaków.

Aktualnie przyjmuje się, że w Pierwszej Wojnie Światowej, w sumie walczyło ponad 3 000 000 Polaków z czego ok. 500 000 straciło życie. Żołnierze obu armii, którzy polegli nad Rawką zostali pochowani na okolicznych cmentarzach wojennych lub wciąż spoczywają na byłej linii frontu.

Niemieccy piechurzy na rynku w Bolimowie na tle istniejącego do dzisiaj budynku. Kadr z niemieckiej Kroniki Filmowej z 1915 roku

Relacja z początku działań wojennych, spisana przez mieszkańca Bolimowa Michała Konopczyńskiego w roku 1914 i przekazana przez Stefana Konopczyńskiego:

Okoto petenwy pOcźddcVrvoOka. podczas odprć^rdziwda. w kcóoiele, św- Afwvc/ i/uibożebcitwi róicudcjriArtĄo rozp<rczcb dę oytrzot, a.rłyLeryjokL- W lcdcbele, byto bardzo do-żo Ludzi, pcw-mbe, wizidowuiie. o zbliżaj tzkyod dl dzcalkMndcuM, wojeMMoyod wywotywrda. <Mą& przybliżeAnla. do Berga,. bizdzot ytyizoyc eryfrzat zezcząli krzyczeć- Obwilę, późirbuty orgflwdyfa. za^4r>vorwvd yple,w ycyptikzzeji i w jaki*w fnfcuw perrzcydku. zeszli wszyscy do plwrdcy zirUydujatCCj dĄ pod zakrystią, kayoiota.. Tom. też lonwuzdlbhsrl- Jeder. z, przełyków, peaAfwie, szftyprcel, yozerw-od yię. gdzieś w pKrbiiż-epo obwili fui yobody pro -wzzdzOtCZ do plwrdcy zyccaud yię, pa*~ Ja^jrz^birki. Mdj pradzuodek VJcU£roty do-yzedt do mbego, dz-iouLek Stefa**- wurwib, ŻJO zdo^żyt jeszc-jce powiedzieć, „doifate*w kizwde” i ykcruud. Miot wureno zakrwowlcnze ubrarde w oko-Uey plerd, ezyli pewrde doyfab fzL+w crdtcywckiewc pocd^ku.. Ostrzał frwat povuzd godziwej, a. po jego zakoricz^do- Cudzie peszii do ywtdob, derwodw.

SzezĄĆlzwże crpYÓcz, jedinej ywderteLucej ofiary nikt więcej nie, ucierpiał.

Par. Jastrzębski byt pierwszym ezławiekiern,, którego ywderć widział dz-uutek. z bliska,, słcyd wiele, zOjpdirroi^aruyob, szczegółów.

niMIliB Umilić Tl

Żołnierze niemieccy z nieustalonego pułku gwardii, na kwaterze w Kościele Św. Anny.

Bolimowskie kościoły były wykorzystywane przez wojsko z Doczatku iako Dunktv ODatrunkowe. Dotem iako kwaterv. •    1

lZ początku jako punkty opatrunkowe, potem jako kwatery. -•

S ■>*<( 3* A »*'

Bolimów podczas walk pozycyjnych nad Rawką i Bzurą znalazł się na bezpośrednim zapleczu frontu, przebiegającego już w odległości 3,5-4 km od wsi. Stanowił węzeł komunikacyjny dla wojsk poruszających się wzdłuż frontu i rzeki Rawki na linii: Jasionna-Skierniewice oraz w stronę frontu i na jego zaplecze na linii: Humin-Nieborów. Położenie Bolimowa i jego rola sprawiły, iż jego centrum znajdowało się wielokrotnie pod ostrzałem artylerii rosyjskiej, próbującej razić przechodzące rynkiem tabory i żołnierzy.

Centrum Bolimowa było również bombardowane przez rosyjskie samoloty, m.in. przez lotnika nazywanego przez żołnierzy niemieckich „Iwan Groźny". W pobliżu wsi, na północ i południe znajdowały się również prowizoryczne mosty nad rzeką Rawką, łączące zaplecze frontu z liniami umocnień, przez które do okopów docierali żołnierze oraz zaopatrzenie.

01.08.1914    - data uznawana za początek Wielkiej Wojny:

Cesarstwo Niemiec wypowiada wojnę Carskiej Rosji.

styczeń-luty 1915 - Zimowa Bitwa nad Rawką

miała odwrócić uwagę Rosjan od Prus Wschodnich, gdzie szykowano wielką zimową ofensywę. W wyniku walk pod Bolimowem straty Rosjan sięgały 40.000 ludzi (zabitych, rannych, zaginionych). To równowartość 10 rosyjskich pułków. Do niewoli strona niemiecka wzięła ok. 7000 jeńców.

31.01.1915    - pierwsze użycie broni chemicznej na Froncie Wschodnim

nad Rawką strona niemiecka wystrzeliła na pozycje rosyjskie 18 000 pocisków artyleryjskich wypełnionych gazem łzawiącym. Atak nie przyniósł spodziewanych rezultatów, marzec - maj 1915 - Kampania Wiosenna nad Rawką

ataki minowe strony rosyjskiej (tzw. wojna pod ziemią), maj - lipiec 1915: Letnia Bitwa nad Rawką

31.05.1915    - pierwszy atak gazowy:

między Majdanem Bolimowskim a Zakrzewem z 12 000 butli wypuszczono 240 ton chloru. Atak zaskoczył stronę rosyjską, która nie miała żadnych środków ochronnych. Od gazu zginęło ponad 1000 żołnierzy, a kilka tysięcy zostało ciężko zatrutych.

12.06.1915    - drugi atak gazowy

między wsiami Sucha i Zakrzew nad Bzurą, przy użyciu chloru, strona niemiecka wdarła się 3 km w głąb pozycji rosyjskich na 6 kilometrowej szerokości frontu. Gaz zatruł ponad 3100 żołnierzy Armii Rosyjskiej i ok. 350 Armii Niemieckiej.

6-7.07.1915 - trzeci atak gazowy

między Wolą Szydłowiecką, a Zakrzewem gaz zatruł ponad 5000 żołnierzy armii rosyjskiej. Chmura chloru, pod wpływem wiatru, zmieniła kierunek, zatruwając także 1450 żołnierzy armii niemieckiej, spośród których 139 żołnierzy zmarło.

16-17.07.1915 - koniec walk nad Rawką

Armia rosyjska wycofała się aż za Wisłę, w ślad za nią podążyła armia niemiecka.

Widok z dzwonnicy kościoła św. Anny. w kierunku Bolimowskiej Wsi. Tuż obok murów kościoła widać wyraźnie okopy oraz groby żołnierzy.

NaA, vu 31    do    i z. wttóy boliwurw^kLtgo IcoścLoł*- pr^yglo^d&tcwy,    farciu.

i bitwie. SajLzAfi' z. tego, co i nW o dzS&fawJA. pocilicóvj    op&wia/kaŁ gCidCrat Sc^uaĄ^cLj pr?bf-

tjc (dzdjcLc tej ilości    Icłóra- wydawała, {ak. wMlca,, bądjujc wHato groźjrOcjyzJC

Z raportu Generała Maksa Hoffmanna (Kwatermistrz Naczelnego Dowódcy Frontu Wschodniego gen. Hindenburga) z obserwacji przebiegu natarcia wspomaganego pociskami z gazem łzawiącym w dniu 31 stycznia 1915 roku.

Podczas działań wojennych wokół Kościoła Św. Anny pochowani zostali doraźnie żołnierze armii niemieckiej, tuż obok okopów wówczas się tam znajdujących. Dziś nie ma po nich śladu. Podobnie jak nie ma już śladu po postawionym w 1915 roku obelisku, który znajdował się przy ścianie lewej nawy Kościoła. Jedynie dzięki zachowanej z tamtego czasu fotografii wiemy, że obelisk zawierał kartusz z inskrypcją poświęconą żołnierzom 6. kompanii 36. Pułku Pionierów.

„Imfesten Vertrauen stets vorwartsschauen 6. K. Pion. Reg. 36.10. Juni 1915" [Z mocną ufnością, zawsze patrzeć przed siebie].

Pułk ten przeprowadzał ataki gazowe nad Rawką i Bzurą.

liiasteozko jest * połowie zniszczone, liche kwater; znajdują się w zniszczonej synagodze i w oborze. W mieście panuje ożywiona krzątanina. Dostawy amunicji i żywności dla 1, XVI korpusów dla I Rezerwowego, idą drogą Eowioz-Bolimów. Żołnierze wszystkich rodzajów przechodzą przez miasto na front. Ciężkie i lekkie baterie na wschodnim krańcu miasta mają swoje stanowiska ogniowe, w kościele znajduje się szpital połowy z punktem zbornym dla rannych

Z kart oficjalnej historii żołnierzy 9. Armii Niemieckiej 21. Rezerwowego Batalionu Strzelców walczącego w Rejonie Mogił

Również rynek bolimowski byl świadkiem wojennych wydarzeń, które rozpoczęły się wokół w drugiej połowie grudnia 1914 roku, gdy wojska rosyjskie należące do 1., 2. i 5. Armii Rosyjskiej zatrzymały ofensywę 9. Armii Niemieckiej na Warszawę na linii Rawki i Bzury. Rozpoczęta wówczas długotrwała wojna pozycyjna trwała do połowy lipca 1915 roku, kiedy wojska rosyjskie opuściły niezdobyte pozycje nad Rawką. Zostały po niej smutne wspomnienia i ślady materialne, takie jak kilka budynków stojących niezmiennie od stu lat przy rynku, wojenne cmentarze wokół, żołnierskie bezimienne mogiły, pozostałości okopów, ziemianek, pocisków - jak np. te w fasadzie Kościoła Św. Anny (umieszczone tam długo po Wielkiej Wojnie). Wszystkie te ślady są specyficzną formą Przydrożnych Lekcji Historii, po odrobieniu których mamy szansę na nieco lepsze zrozumienie otaczających nas Ludzi i Rzeczy.

Tablica jest efektem projektu pt. ARCHEOLOGIA JAKO ANTIDOTUM NA ZAPOMNIENIE i WANDALIZM. PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA NAD RAWKĄ l BZURĄ (1914-2014). KU PRZYDROŻNYM LEKCJOM HISTORII, którego pomysłodawczynią kierownikiem jest dr Anna Zalewska (IA UMCS). Projekt był zrealizowany pod patronatem instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej AJrademii Nauk oraz dofinansowany przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej. Opracowanie merytoryczne tablic: Anna Zalewska, Stanisław Kaliński, Jacek Czarnecki. Materiał ikonograficzny umieszczony na tablicy pochodzi ze zbiorów: Stanisława Kalińskiego, Piotra Moskwy, Anny Zalewskiej, Jacka Czarneckiego oraz archiwum Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Projekt graficzny: Teresa Witkowska (lAE PAN). Więcej informacji na temat Przydrożnych Lekcji historii oraz prac badawczych prowadzonych w rejonie Rawki: wv/w.archeoPRESSia.wordpress.com i w książce: Wielka Wojna nao Rawką 1914-19151 materialne po niej pozostałości, A. Zalewska, S. Kaliński, J. Czarnecki (2014).